به گزارش فرهنگ سار حوزه «زیرساخت حمل‌ونقل و ترانزیت» با بیش‌از ۱۱ هزار میلیارد ریال بیشترین سهم را در پروژه‌های عمرانی یادشده به خود اختصاص داده است.
پس از حوزه عمرانی سرمایه گذاری در حوزه‌های زیرساخت گردشگری، اداری و مسکونی در رده‌های بعدی قرار دارند.
ارزش تولید: رشد پنج برابری
منطقه آزاد چابهار از زمان آغاز به کار به عنوان یک واحد مورد توجه، نقش مهمی در بخش تولید به ویژه در تامین کالاها و محصولات کشورهای حوزه نفوذ این منطقه داشته است. روند این رشد از سال ۱۳۹۳ که ارزش تولیدی معادل یک هزار و ۲۴۰ میلیارد ریال را ثبت کرده و به طور پیوسته تا سال ۱۳۹۶ سیر صعودی داشته است که در سال مورد اشاره با رشدی بیش از چهار برابر، رقم پنج هزار و ۶۸۰ میلیارد ریال را در حوزه ارزش تولیدات ثبت کرده است. این میزان اگرچه در سال بعد با اندکی کاهش به سه هزار و ۴۵۰ میلیارد ریال رسید اما با رشدی پرشتاب‌تر در سال ۱۳۹۸ توانست خود را به نزدیکی ۶ هزار میلیارد ریال یعنی حدود پنج برابر برساند.
سرمایه‌گذاری داخلی؛ رشد چهاربرابری
پتانسیل دیگر این منطقه، در توانایی جذب سرمایه‌گذاری داخلی از سرمایه‌گذاران ایرانی است که تشویق آنان به سرمایه‌گذاری در چابهار اگرچه در طول چهار سال ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶ شیب ملایمی را تجربه کرده است و در آخر این بازه به ۲۰۱۵ میلیارد ریال سرمایه‌گذاری داخلی محقق‌شده رسید اما پس از این سال با رشدی خیره‌کننده در سال ۱۳۹۷ رشدی چهاربرابری را به دست آورد و در سال پس از آن یعنی ۱۳۹۸، توان جذب رقمی معادل ۱۲ هزار و ۶۷۰ میلیارد ریال را ثبت کرد.
این رشد شتابان در قابلیت سرمایه‌گذاری داخلی محقق‌شده نشان از توان بالای این منطقه در تشویق سرمایه‌گذاران داخلی به سرازیر کردن دارایی‌های خود به منطقه آزاد چابهار خواهد داشت تا علاوه بر افزایش امکان تولید در این منطقه، امکان افزایش ثروت ملی نیز محقق شود.
افراد شاغل به کار؛ رشد سه‌برابری
متاثر از چنین مساله‌ای، آمارها نشان می‌دهد تعداد کل واحدهای تولیدی منطقه آزاد چابهار در سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸ روند صعودی به خود گرفته و در سال پایانی به ۲۶۹ شرکت افزایش یافته است. تاثیر افزایش تعداد این شرکت‌ها بر اشتغال واحدهای تولیدی نیز اثرگذار بوده است به شکلی که در همین بازه زمانی، سه برابر شدن تعداد افراد شاغل به کار در واحدهای تولیدی منطقه را می‌توان مشاهده کرد.
صادرات؛ رشد دوبرابری
در حوزه صادرات، فعالیت‌های منطقه آزاد چابهار به ۲ حوزه صادرات برون‌مرزی و صادرات به سرزمین اصلی تقسیم می‌شود. اگرچه این منطقه در حوزه صادرات کالا و خدمات، حضور فعالی در بازارهای منطقه‌ای و جهانی داشته است اما به دلایل گوناگون، برآیند صادرات در یک دهه اخیر روندی نوسانی به خود گرفته است.
ارزش صادرات به خارج از کشور از مبدأ منطقه آزاد چابهار در سال ۱۳۹۷ معادل پنج میلیون دلار بوده است که در سال ۱۳۹۶ رشد بیشتری داشته و به عدد هفت میلیون دلار رسیده است.
در فاصله سال‌های ۱۳۹۶ تا۱۳۹۷ ، افزایش دوبرابری ارزش صادرات در این حوزه ثبت و رقم ۱۵ میلیون دلار برآورد شده است. با این حال در سال ۱۳۹۸ این میزان با افت محسوس همراه بوده به گونه‌ای که در پایان این سال، ارزش صادرات به حدود ۹/ ۳ (۹.۳) میلیون دلار رسیده است.
صادرات به سرزمین اصلی؛ رشد سه‌برابری
در سوی دیگر، صادرات به سرزمین اصلی نیز تقریباً روندی مشابه را طی کرده است و پس از یک دوره کم‌نوسان، از سال ۱۳۹۶ که رقمی برابر با هشت میلیون دلار را محقق کرده، در سال ۱۳۹۷ دو برابر شده و در سال بعد یعنی ۱۳۹۸، به بالاترین سطح در تاریخ خود رسیده که ارزش ۲۱/ ۴ (۲۱.۴) میلیون دلار را محقق کرده است.
سهم ۸۱ درصدی منطقه آزاد در پروژه‌های عمرانی
علاوه بر تمرکز منطقه آزاد چابهار بر محور اصلی توانایی این منطقه که اغلب صادرات و واردات و تولید کالا و خدمات برای کشورهای حوزه نفوذ خود است، با این حال طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی متعددی توسط سازمان منطقه آزاد چابهار به مرحله اجرا درآمده است. آمارها نشان می‌دهد از سال ۱۳۹۷ برنامه‌ای در راستای اجرای ۳۱ پروژه عمرانی در دستور کار قرار گرفته که مقرر است ۷۱ درصد از آنها تا پایان نیمه اول ۱۴۰۰ به بهره‌برداری برسد.
این پروژه‌ها با مشارکت حداکثری سازمان منطقه آزاد چابهار عملیاتی شده و سهم سازمان در این مهم شامل ۸۱ درصد از سهم آنهاست. در زمان احداث و بهره‌برداری از این پروژه‌ها چهار هزار و ۷۷۷ فرصت شغلی ایجاد خواهد شد که تاثیر بسزایی بر اقتصاد اجتماعی منطقه خواهد گذاشت.
تمرکز ویژه بر مسوولیت‌های اجتماعی
از جمله اقدامات مهم سازمان منطقه آزاد چابهار در راستای توجه به وظایف انسانی، ایفای نقش مسوولیت اجتماعی است. این سازمان توانمندسازی محلی را یکی از دستورات اساسی در کار خود قرار داده و در سال ۱۳۹۸ با کمک دانشگاه تهران و صاحب‌نظران محلی و استانی اقدام به تدوین سند مسوولیت اجتماعی سازمانی کرد.
بر همین مبنا، این سازمان در بخش‌های گوناگونی از جمله بهداشت و درمان، توسعه گردشگری، حمایت‌های اجتماعی، آموزش و فرهنگی، محیط زیست، ساخت فیلم و حتی ساخت مدرسه فعالیت‌های قابل توجهی داشته است.
در ۱۰۰ پروژه‌ای که سازمان منطقه آزاد چابهار در آن فعالیت داشته، ۴۸ پروژه اجتماعی شامل پروژه ساخت ۲۰ مدرسه، یک مجتمع شبانه‌روزی، سه خوابگاه، چهار زیرساخت بهداشتی و ۲۰ زیرساخت ورزشی است که بیشترین سهم را در پروژه‌های مسوولیت این سازمان به خود اختصاص داده است.
پس از آن نیز پروژه‌های فرهنگی با ۳۳ پروژه شامل ساخت و تجهیز ۲۷ خانه امید روستایی، پنج کتابخانه روستایی و یک خانه فرهنگ‌وهنر و همچنین اجرای ۱۷ پروژه گردشگری و دو پروژه محیط زیستی را می‌توان یادآور شد. به همین ترتیب، شاید شاخص‌ترین اقدام این سازمان در این زمینه را بتوان راه‌اندازی و حمایت و روند فعالیت دبیرستان دانا و توانا عنوان کرد.
هدف از حمایت و پشتیبانی از این نهاد علمی-آموزشی که با نگاهی آینده‌نگرانه به آن توجه شده است، بارورسازی پتانسیل‌های استعدادی و تقویت تخصص نسل‌های آینده است که قطعاً تاثیر بسزایی در آینده این منطقه و حتی کشور خواهد داشت.
مدیرعامل منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار با اشاره به اینکه چابهار با اجرای خوب طرحهای عمرانی و زیرساختی در مسیر توسعه قرار گرفته است، گزارش از فعالیت ها و اهداف این سازمان ارائه کرد.
عبدالرحیم کردی گفت: منطقه آزاد از ابتدای تاسیس تا سال ۹۸ به بندر دسترسی نداشته، اما بعد از توسعه محدوده منطقه آزاد در چابهار، بنادر شهید کلانتری و شهید بهشتی به محدوده این منطقه اضافه شد و با هدف استفاده حداکثری از ظرفیت‌ها توسعه زیرساخت‌ها در بنادر برای بهره‌گیری از قوانین مناطق آزاد و مشوق‌های سرمایه‌گذاری، توجه فعالان اقتصادی و تجار به این بندر مهم ترانزیتی جلب شده و در همین سال نخست، شاهد افزایش چشمگیر صادرات و واردات و حجم سرمایه‌گذاری‌ها بوده‌ایم.
وی افزود: توسعه فرودگاهی و راه‌اندازی یک فرودگاه بین‌المللی در داخل محدوده منطقه آزاد چابهار، از سال‌ها قبل در دستور کار بوده، اما به دلایل مختلف شکل اجرا به خود نگرفته است، ساخت این فرودگاه نیز پس از توسعه محدوده منطقه آزاد مصوب شد و اکنون روند امور ساخت آن در دست پیگیری است.
رییس هیات مدیره منطقه آزاد چابهار ادامه داد: نکته‌ای که به طور ویژه باید به آن توجه کرد و این مساله نه‌تنها موجب آسیب زدن به منطقه آزاد چابهار بلکه به سایر مناطق آزاد می‌شود، وضع مکرر قوانین و مقررات در سرزمین اصلی است که مناطق آزاد را نیز شامل می‌شود. مناطق آزاد از ابتدا با تعریف قوانینی خاص در چهار محور اصلی گمرک، مالیات، قانون کار و حوزه پولی و مالی شکل گرفتند.
وی اضافه کرد: اما با تغییر قوانین و تصویب ضوابط جدید، این مزیت‌ها یکی پس از دیگری از بین رفته و قوانین مناطق آزاد بی‌اعتبار شده‌اند. آنچه در مورد حوزه پولی مالی باید گفت آن است که این حوزه از ابتدا اصلاً اجازه شکل‌گیری پیدا نکرد و حتی یک بانک برون‌مرزی در مناطق آزاد شکل نگرفت.
دکتر کردی تصریح کرد: در حالی که اگر این اتفاق افتاده بود در شرایط تحریم امروزی حتماً از ظرفیت این‌گونه بانک‌ها و شریان‌های مالی می‌توانستیم در جهت منافع اقتصادی داخل کشور استفاده کنیم.
وی افزود: در حوزه گمرک و مالیات به ویژه در سال‌های اخیر با بحران‌های موجود در کشور، تلاطم شدیدی در مقررات داشته‌ایم که این مساله موجب افزایش تردید در ذهن سرمایه‌گذاران شده است.
وی با اشاره به اینکه اخیراً نیز موضوع کار و ضوابط مربوط به کار، مورد بحث قرار گرفته است، خاطرنشان کرد: نگاه سیاستگذاران سرزمین اصلی به شکلی است که به‌جای استفاده درست از ظرفیت‌ها و اصلاح ایرادهای آن، هر روز محدودیت‌های بیشتری در قالب مقررات جدید بر فعالیت‌های مناطق آزاد وضع می‌شود که نتیجه این رویکرد، افزایش خروج سرمایه‌گذاران از منطقه است در حالی که رقیبانی که در همسایگی ما حضور دارند، شرایط و فضای بسیار بهتری را برای آنان مهیا می‌کنند تا آنها را به سوی خود جذب کنند.
مدیرعامل منطقه آزادچابهار ادامه داد: در نهایت اینکه، فراتر از خوب بودن یا نبودن یک مصوبه یا قانون، ثبات قوانین و آیین‌نامه است. شاید بتوان با یک ضابطه نه‌چندان کارآمد هم به یک الگوی توسعه‌ای دست پیدا کرد، مشروط بر اینکه مجری و سرمایه‌گذار تکلیف خود را با آن قانون بداند و از بابت تغییرات خلق‌الساعه نگرانی نداشته باشد. در مقابل اگر مطلوب‌ترین و کارآمدترین ضوابط را هم در یک منطقه وضع کنیم، اما مدام آن را دستخوش تغییر قرار دهیم، چشم‌انداز روشنی پیش‌روی آن منطقه نخواهد بود.
کردی گفت: واقعیت ۲۵ساله منطقه آزاد چابهار حکایت از اشکالات اساسی در مدل توسعه و محدودیت‌های عملکردی این منطقه دارد. تنها منطقه آزادی که هیچ مرز رسمی ندارد و به‌رغم توصیه‌های اسناد بالادستی پیش‌بینی فضایی لازم برای استقرار مناسب فعالیت‌ها در آن وجود ندارد. مهم‌تر اینکه در کنار شهر چابهار منطقه‌ای را به‌وسیله فنس از شهر جدا کرده و صرفاً به واسطه قوانین و مقررات شرایط زیست و فعالیت را در دو طرف کاملاً متفاوت و تبعیض‌آمیز کرده است.
وی بیان کرد: ارتباط منطقه با بندر که ضرورت اجتناب‌ناپذیر آن است قطع بوده و یک فعال اقتصادی هیچ بهره‌ای از مزیت‌های تجاری بنادر ندارد. نمی‌توان از چنین منطقه آزادی انتظار توسعه داشت؛ چه در حوزه اقتصاد و چه در ابعاد اجتماعی و رفاه عمومی مردم. این مساله از ابتدای دولت آقای روحانی به جد در دستور کار قرار گرفت و با یک مبانی کارشناسی درست و لحاظ همه محدودیت‌هایی که عرض کردم در دستور کار قرار گرفت. خوشبختانه در بهمن سال گذشته این طرح در مجلس شورای اسلامی تصویب و ابلاغ شد.
مدیرعامل منطقه آزاد چابهار گفت: پس از ابلاغ قانون توسعه محدوده منطقه آزاد، اقدامات لازم برای تحقق طرح در دستور کار سازمان منطقه قرار گرفته است. عمده این اقدامات را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد؛ بخش اول اقدامات حاکمیتی و اجرایی بود که باید به عنوان سازمان دنبال می‌شد و مهمترین آن تهیه طرح برای پهنه جدید و مهیا کردن فضا برای استقرار فعالیت بود. بخش دوم هم تعامل و هم‌افزایی و همراهی و تفکیک وظایف میان سازمان و دیگر دستگاه‌های اجرایی است.
وی ادامه داد: در محدوده منطقه آزاد دستگاه‌های متولی متعددی وجود دارند که هر کدام وظایف، اختیارات و مسوولیت‌هایی داشته و باید به تناسب عملکردشان پاسخگو باشند، اما بر اساس قانون و به استناد احکام دائمی برنامه‌های توسعه ماده ۶۵ صراحت قانونی وجود دارد که مسوولیت تمام اقدامات دولت در محدوده منطقه آزاد به سازمان منطقه آزاد واگذار شده است.
این واگذاری بار حقوقی و مسوولیت سنگینی را بر عهده سازمان منطقه آزاد گذاشت.
دکتر کردی تصریح کرد: بدون تردید این واگذاری مسوولیت‌ها و ترسیم مسیرهای جدید برای پیشبرد امور، بدون همراهی تک‌تک سازمان‌های حاضر در منطقه آزاد چابهار ممکن نبود. در سال گذشته با همراهی استاندار فضا برای استقرار ادارات کل و تسری قانون فراهم و بسیاری از امور تسهیل شده است. تقریباً از همان روزهای اولیه ابلاغ قانون، این مذاکرات و برنامه‌ریزی‌ها شروع شد و با بسیاری از دستگاه‌ها تفاهمنامه امضا شد. برخی دستگاه‌ها به‌صورت مستقل مستقر شده‌اند و در ارتباط با مالکیت‌ها تعیین تکلیف شده است.
هوشمندسازی تمام خدمات شهرسازی با یک سامانه هوشمند
وی بیان کرد: سامانه ای با عنوان «زیما» که اخیراً رونمایی شد، نه‌تنها مدیریت املاک در محدوده منطقه آزاد را بر عهده دارد، که طیف متنوعی از خدمات شهری را به اهالی چابهار و سرمایه‌گذاران ارائه می‌کند. سامانه هوشمند شهرسازی با عنوان زیما، سامانه اختصاصی سازمان منطقه آزاد چابهار است که با اهدافی چون شفاف‌سازی فعالیت‌های شهرسازی، هوشمند کردن خدمات شهری و مدیریت و نظارت هوشمند بر فرآیند واگذاری در منطقه آزاد طراحی و اجرا شده است. این سامانه تحت وب بوده و از هر کجا می‌توان وارد این سامانه شد و سرمایه‌گذار و فعال اقتصادی هم می‌تواند با دریافت نام کاربری و رمز عبور از واحد مدیریت شهرسازی سازمان منطقه آزاد، وضعیت زمین‌های قابل واگذاری را مشاهده کند و صاحبان پروژه نیز از وضعیت زمین پروژه خود مطلع شوند.
رییس هیات مدیره منطقه آزاد چابهار ادامه داد: هدف اصلی از طراحی و راه‌اندازی این سامانه تفکیک و مدیریت مالکیت و کاربری اراضی است. تهیه نقشه‌های دقیق و تفکیک مالکیت‌ها این اطمینان را برای مردم ایجاد می‌کند که حقوق مالکانه‌شان محفوظ بوده و نگرانی از بابت مالکیت‌های خصوصی وجود ندارد و همه می‌توانند بدون تبعیض از مزایای قانونی مناطق آزاد مشابه پهنه قدیم منطقه استفاده کنند.
وی گفت: یکی از اهداف توسعه محدوده منطقه آزاد که در زمان بررسی طرح در مجلس شورای اسلامی هم مطرح شد، آزاد شدن ظرفیت‌های چابهار و نقش‌آفرینی در قواره اقتصاد ملی برای حضور جدی در بازارهایی چون پاکستان بود که با الحاق ۶ هزار هکتار از اراضی مرز ریمدان محقق شد.
در اینکه تحقق برنامه‌های اقتصادی بزرگ چون حضور در یک بازار جدید و نقش‌آفرینی به عنوان یک کریدور تجاری در جهان، نیازمند اجماعی ملی و خواست حاکمیتی است، تردیدی نیست؛ اما این نگاه مثبت در رابطه با چابهار پیشتر شکل گرفته است.
