جهانگیر عابدی کوپایی، روز پنجشنبه در سخنرانی خود با موضوع پیامدهای بهره برداری از ذخایر راهبردی منابع آب زیرزمینی در نخستین کنگره “استان اصفهان و توسعه ملی، چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌رو” افزود: ایجاد شغل‌های تکمیلی و جایگزین مانند کشت گلخانه، حمایت از صنایع تبدیلی، گردشگری و صنایع روستایی برای کشاورزانی که از لحاظ معیشتی و سرمایه ای( مالکیت زمین های زراعی) در معرض آسیب هستند گامی مهم برای جلوگیری از وخیم تر شدن منابع آب‌های زیرزمینی است.
به گفته وی، حدود یک چهارم ذخایر استاتیک منابع آبی زیرزمینی معادل ۱۲۰میلیارد متر مکعب از ۵۰۰ میلیارد متر مکعب از دست رفته است.
وی با بیان اینکه کمبود آب در ایران از قرن ۲۱ با خشکسالی های مکرر و تغییرات آب و هوایی تشدید شده است، افزود: ۴۴ درصد از ظرفیت مخازن سدهای ایران از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۴ خالی بود و این باعث افزایش فشار به آب های زیرزمینی شد.
عابدی افزود: ایران قرن ۲۱ در کنار کشورهای ایالت متحده، چین،هند وعربستان سعودی جزء کشورهای با بیشترین میزان تخلیه آب های زیرزمینی قرار گرفت.
عضو هیات علمی و استاد گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان، افزود: با این وجود عربستان طی سه دهه با استخراج بی رویه آب های زیرزمینی از چاه های عمیق مقام ششم صادر کننده گندم را در جهان بدست آورد، ولی در سال ۲۰۱۶ با تخلیه تقریبا کامل آبخوان ها دوباره به یک کشور وارد کننده ۱۰۰ درصد گندم تبدیل شد.
وی با بیان اینکه ۴۵ درصد کل چاه های موجود کشور غیر مجاز است، افزود: بر اساس گزارش وزرات نیرو، ۷۶۰ هزار حلقه چاه در کشور وجود دارد که ۴۲۰ هزار حلقه مجاز و ۳۴۰ هزار حلقه غیرمجاز است.
عابدی گفت: میزان کل تخلیه چاه ها حدود ۴۷ میلیارد متر مکعب است و برغم افزایش چاه ها در کل دوره ۱۳۷۰ تا ۱۳۹۴ مقدار تخلیه افزایشی نبوده و از یک زمان به بعد ثابت می شود، علت این است که منابع آب زیرزمینی به حداکثر ظرفیت آبدهی خود رسیده و ظرفیت تخلیه اضافی را ندارند.
به گفته وی، برداشت گسترده از آب زیرزمینی باعث کاهش متوسط سالانه خالص حدود ۵.۴ میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی غیر قابل تجدید در سراسر ایران شده است.
وی افزود: کل برداشت آب زیرزمینی غیرقابل تجدید در طول دوره ۱۴ ساله این مطالعه، حدود ۷۵ میلیارد متر مکعب بوده است،که بر این اساس متوسط آب تجدید پذیر سالانه ایران شامل( آب های سطحی،زیرزمینی و تغییرات اقلیمی) از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب به کمتر از ۱۰۰ کیلومتر مکعب کاهش یافته است.
عابدی افزود: مطالعات انجام شده کاهش گسترده و شوری آب های زیرزمینی ایران همچنین کاهش سطح ایستایی آب زیرزمینی و افزایش هدایت الکتریکی متوسط سالانه را نشان داده است که تهدیدهای نگران کننده برای امنیت آب است.
استاد گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان افزود: شوری آب های زیرزمینی، شوری خاک، افزایش مصرف انرژی بالا و فرونشست زمین از پیامدهای برداشت بی رویه آب است.
به گفته وی، بیش از ۵۱۰ شهر در جهان وجود دارد که با مشکلات جدی فرونشست بدلیل برداشت های بی رویه منابع آب زیر زمینی مواجه هستند.
عابدی دشت های رفسنجان، کرمان، نیشابور و سرخس در استان خراسان رضوی، کبوتر آهنگ همدان،سلماس آذربایجان غربی،قرچک ورامین، اسلامشهر و هشتگرد تهران و دشت های مهیار شمالی، برخوار، دامنه وکاشان در اصفهان را از دشت های درگیر با فرونشست زمین در کشور عنوان کرد.
این استاد دانشگاه علاوه بر برداشت بی رویه آب های زیرزمینی، برداشت و استخراج مواد معدنی، فعالیت های تکتونیکی، ریزش سازه های زیرزمینی مانند تونل هل و قنات ها، فرونشست در تشکیلات آهکی و برداشت بی رویه نفت و گاز را از دیگر دلایل فرونشست زمین عنوان کرد.
به گفته وی، در ایران بیشتر فرونشست ها بدنبال تنش آبی رخ می دهد به این معنا که تراکم لایه های رسی و سیلتی از حالت اشباع خارج می شود.
عابدی گفت: در ایران سالانه به طور متوسط، ۵۴ سانتی متر فرونشست داریم که در مقایسه با ۴ سانتی متر فرونشست زمین در جهان رقمی بسیار نگران کننده است.
وی با ابراز نگرانی از روند افزایش دشت های ممنوعه کشور، از سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۹۹ افزود: تعداد این دشت ها از ۳۱ دشت ممنوعه که در سال ۱۳۴۵ با بیلان منفی رو به رو بود به ۴۰۹ دشت در سال ۹۹ رسید.
عابدی با بیان اینکه فرونشست زمین بی بازگشت است، افزود: مطالعات نشان داده مجموع میزان آب های زیرزمینی از دست رفته در ایران از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵، ۷۴ میلیارد مترمکعب یعنی ۵۰ برابر حجم پر مخزن سد زاینده رود بوده است.
عابدی افزود: تاثیر تخلیه و از دست رفتن ذخایر آب زیرزمینی ایران، رشد شوری خاک در کشور و افزایش فراوانی و میزان فرونشست زمین در ایران را بدنبال داشته است.
وی اضافه کرد: در حوضه گاوخونی ۷۹/۲ کیلومتر مکعب در این ۱۴ سال تحلیل رفته است، از طرفی درزمان حاضر آب های زیرزمینی شرق این حوضه برای مصارف آبیاری وآشامیدنی کیفیت نامرغوب دارد و شوری خاک نیز رخ داده است.
این استاد دانشگاه افزود: بر اساس مطالعات، میزان فرونشست سطح زمین در شرق و جنوب شرق نجف آباد بیشتر از قسمت های دیگر است و در برخی نقاط به ۵۰ سانتی متر هم می رسد که خطرآفرین است، همچنین فرونشست قابل ملاحظه ای در محل خروجی آبخوان در شرق و جنوب شرقی پیربکران مشاهده می شود.
وی اضافه کرد: فرونشست در دشت دامنه فریدن بدنبال بیشترین برداشت ها برای مصارف کشاورزی از آبخوان های منطقه نیز رخ داده است که بدنبال آن سطح آب زیرزمینی از سال ۱۳۸۵ به طور متوسطه هر سال ۲۰ متر افت داشته است، که وارد آمدن خسارت به زمین های کشاورزی، خطوط انتقال نیرو و خانه های مسکونی را بدنبال داشته است.
به گفته وی اکنون ۲۷ دشت از ۳۵ دشت استان، به دلیل فرونشست ممنوعه است.
استاد گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان، با بیان اینکه محافظت از منابع آب های زیرزمینی استان که تنها منبع قابل اتکا هستند ضروری است، افزود: اثرات گازهای گلخانه ای و افزایش دمای حاصل از آن باعث وقوع سیل های ناگهانی و وقوع خشکسالی های مکرر شده که باید برای تقویت و تغذیه آبخوان ها، این سیلاب ها را کنترل و هدایت کرد.
نشست نخست کمیته آب و محیط زیست روز پنج شنبه با سخنرانی جهانگیرعابدی کوپایی با موضوع پیامدهای بهره برداری از ذخایر راهبردی منابع آب زیرزمینی بصورت مجازی برگزار شد.
نخستین کنگره “استان اصفهان و توسعه ملی، چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌رو از” سه شنبه هفته جاری در دانشگاه صنعتی اصفهان به طور حضوری و مجازی آغاز به کار کرد و پس از سه روز، عصر امروز پنجشنبه ٢۴ تیر در دانشگاه صنعتی اصفهان پایان یافت.
۱۳ کمیته با مشارکت ۱۱۶ عضو هیات علمی دانشگاه های مختلف کشور، حوزه های علمیه، صنعتگران و تجار در این کنگره تشکیل و شبکه مناسبی برای گفت و گو ایجاد شد.
