بر اساس تعرایف جامعه شناسان شهری، حاشیه‌نشین به افرادی گفته می شود که از مناطق دورافتاده و کمتر برخوردار، راهی شهرها شده و در مواجهه با هزینه‌های سنگین زندگی، حاشیه‌نشینی را برمی‌گزینند،کنده شدن انسان روستایی و عشایری و حتی شهری از زادگاه خویش و حرکت به سوی شهرهای مرکزی، نخستین جرقه تشکیل محلات حاشیه ای است.
علت اصلی حاشیه نشینی توسعه نامتعادل، ناموزون و نابرابر در مناطق شهری در سطح ملی یا محلی است این توسعه نامتوازن باعث ایجاد مناطق حاشیه در شهرها و سکونت فقرا و مهاجرها در این مناطق و ایجاد مناطق زاغه نشین می شود، مناطق حاشیه‌ای اغلب بواسطه مهاجرت های بی رویه در اطراف شهرها بوجود می آید و ساکنان این مناطق به امکانات مناسب شهری، بهداشتی، مسکن، آموزشی و رفاهی دسترسی ندارند و این کمبودها بستر بروز آسیب‌های اجتماعی را فراهم می سازد.
پدیده حاشیه‌نشینی ناخواسته با برخی آسیب‌های اجتماعی مانند سرقت، فحشا، اعتیاد و خشونت همراه می شود، آمارها حکایت از آن دارد که به شکل واقعی نیز این قبیل مسائل و آسیب‌های اجتماعی در مناطق حاشیه ای نسبت به سایر مناطق شهری بروز بیشتری دارد.
به گزارش فرهنگ سار، براساس نظرکارشناسان حدود ۲۰ میلیون نفر در مناطق مختلف کشور حاشیه نشین هستند البته این مقدار شامل ساکنان بافت های فرسوده نیز می شود در واقع ۱۱ میلیون نفر در بافت های فرسوده در ۴۹۵ شهر و حدود ۹ میلیون نفر نیز در سکونت گاه‌های غیررسمی در ۹۱ شهر زندگی می کنند.
استان یزد با جمعیت یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر به دلیل وجود کارخانجات و صنعتی شدن آن از استان‌های مهاجرپذیر است که توسعه اقتصادی از طریق ایجاد واحدهای تولیدی و صنعتی از دهه ۶۰ به بعد زمینه را برای حضور افراد غیربومی به منظور اشتغال در این استان ایجاد کرده است و هم اکنون پنج منطقه در استان یزد به عنوان مناطق حاشیه نشین معرفی شده که سه منطقه حسن آباد ، اسکان و کشتارگاه در شهر یزد قرار دارد و همچنین شهرهای میبد و اردکان نیز چند سالی است که با این معضل دست به گریبان هستند.
نادیده گرفتن آسیب های مناطق حاشیه نشین می تواند باعث گسترش این آسیب ها به دیگر مناطق شهر شود، از این رو راه حل این معضل نادیده گرفتن یا حذف فیزیکی نیست بلکه با ایجاد بستر خدمات مناسب در مناطق روستایی و ارتقای سطح خدمات اجتماعی، اقتصادی و آموزشی و بسترسازی برای سکونت مردم در مناطق بوم زاد، باعث جلوگیری از تشکیل کانون های حاشیه نشینی در مناطق شهری می شود.
البته در استان یزد اقداماتی همچون ایجاد دفاتر تسهلیگری ، ایجاد برخی مراکز ورزشی و راه اندازی مراکز جامع سلامت در مناطق مختلف حاشیه نشین در طول چند سال گذشته انجام شده است که بدون شک در جلوگیری از افزایش آسیب های اجتماعی و فرهنگی در این مناطق نقش دارد، اما نباید از این موضوع مهم غافل شد که حاشیه نشینی، مولد آسیب های اجتماعی است، رواج بزهکاریهایی مانند سرقت، خرید و فروش مشروبات الکلی و مواد مخدر، مزاحمت نوامیس، نزاع دسته جمعی، تکدی گری، اخلال در امنیت عمومی از آسیب هایی است که عمده کانون ایجاد آنها مناطق حاشیه ای است.
تلاش برای کاهش آسیب های مناطق حاشیه ای از طریق ارائه خدمات مختلف از سوی دستگاه های اجرایی با همکاری قوه قضائیه بدون شک در این زمینه اثرگذار است اما با توجه به محدودیت منابع دستگاه های اجتماعی و فرهنگی، بهترین کار جلوگیری از ایجاد کانون های حاشیه ای از طریق ارتقاء بستر خدمات در مناطق روستایی و کمتر برخوردار است تا ساکنان این مناطق از انگیزه کافی برای ماندن در زیست بوم خود برخوردار شوند و راهی مناطق حاشیه شهرها نشوند.
تقویت نشاط و امید اجتماعی با حضور مشارکت سمن‌ها(سازمان‌های مردم نهاد) ، توسعه مکان‌ها و مراکز ورزشی و افزایش «مشارکت اجتماعی» از دیگر اقداماتی است که می‌توان به کاهش آسیب های اجتماعی در مناطق حاشیه ای کمک کند.
همچنین اگر در سطح ملی، توسعه متعادل و موزون همراه با توزیع برابر امکانات رفاهی و آموزشی و فرصت های مناسب شغلی در استان‌های مختلف کشور انجام شود، قطعا کمتر شاهد شکل گیری سکونتگاهای غیر رسمی و حاشیه نشینی خواهیم بود.
