بیایید لحظه‌ای پلک بر هم بگذاریم و به این گمانه بیاندیشیم که در روزهای پایانی اسفند و ناگهان در اعتدال بهاره و تنها طی گذشت دو هفته که ما از آن با عنوان «روزِ نو» و نوروز یاد می‌کنیم تا رسیدن به سیزدهم فروردین‌ماه و جشن طبیعت، شاهد نفس کشیدن زمینی هستیم که قریب به شش ماه از سال را در خوابی عمیق و مرگی عظیم فرورفته بود.
این زایش و مرگ، این تولد و نیستی، عظمتی است که جهان را حیران خود کرده و تنها شعشعه‌ای از ذاتِ وجودِ قدرت آفریدگار لایزال زمین و آسمان است.
شراکت مخاطب در روایت اثری برخواسته از رویدادی بی‌قاعده اما منظم
این همان بزنگاهی است که دکتر بهاره سازمند از پژوهشگران شناخته‌شده آئین و رسوم کهن ایرانیان که فصل مهمی از پژوهش‌های خود را در حوزه نوروز و جشن‌های آن قرار داده است، در کتاب نوروز در کشورهای حوزه تمدنی ایران که توسط پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات منتشر شده‌است به آن پرداخته است.
دکتر سازمند با وجود آنکه بخش مهمی از کتابش را در خود ایران با همین جغرافیایی که امروز می‌شناسیم استوار کرده اما مخاطب این کتاب با قلمی متفاوت از سوی نویسنده این اثر، همواره در روایت تمامی آیین‌ها، جشن‌ها، رفتارها و کنش‌هایی که تمام کسانی که در ایران فرهنگی این جشن باستانی را پاس می‌دارند شریک می‌بیند.
در این اثر نوروز به مثابه رویدادی تلقی می‌شود که به شکلی بی‌قاعده و بی‌نظم به نظمی چونان شکوه‌مند و عظیم می‌رسد که تمامی الگوهای آن را یک‌به‌یک، خط به خط، گام بگام و دل به دل می‌توان با رفتار زمین و نو شدن آن تطبیق داد.
جشن نوروز و جنبه رازوارگی آن
در مقدمه کتاب نوروز در کشورهای حوزه تمدنی ایران می‌خوانیم: یکی از مهمترین محورها که در ایران بر اهمیت این جشن افزوده، جنبه رازوارگی آن است. این جنبه اسرارآمیز بودن نوروز که در مقایسه با سایر جشن‌های باقی مانده از ایران باستان به آن برتری بخشیده، ناشی از روزهای قبل و بعد از انجام مراسم و جشن نوروز است. اینکه فلسفه هر یک از روزها در معرض تفاسیر گوناگونی قرار می‌گیرد، تنها بُعدی از رازوارگی آن است.
همراهی آن با هیجان، آشفتگی و درهم آمیختگی باعث شده تا بی‌نظمی به یکی از مظاهر نوروز تبدیل شود؛ بی نظمی که نه برآمده از فقدان قواعد مشخص، بلکه نمودی از وجود قواعدی غیرمادی است که در سایر فرهنگ‌ها و حوزه‌های تمدنی با تعجب و در عین حال، زیبایی به آن نگریسته می‌شود.
نکته درخور تامل دیگر درباره جشن نوروز در ایران تفاوت‌های برگزاری و پاسداشت آن از این به آن زمان و از منطقه‌ای به منطقه دیگر است. با وجود تفاوت‌ها از ناحیه‌ای به ناحیه دیگر و نفوذ هنجارها و اصول اخلاقی محلی، جشن‌های نوروزی عمدتاً به شیوه یکسانی برگزار می‌شود. چنان که مهمترین بخش‌های نوروز مانند برگزاری مهمانی‌ها، دیدوبازدیدهای خانوادگی و دوستانه، دادن و گرفتن هدیه، پوشیدن لباس‌های جدید، چیدن سفره هفت سین و آرزوی سلامتی و شادی، بخش‌های متعددی است که ایرانی‌ها از جنوبی ترین نواحی تا شمالی‌ترین آن، با عشق و شور و هیجان خاصی آن را انجام می دهند.
نوروز؛ فرهنگ مشترک و عاملی برای همگرایی فرهنگی
با استناد به مرور همین نوشته از کتاب نوروز در کشورهای حوزه تمدنی ایران در می‌یابیم که نوروز علاوه بر آنکه جشن ملی و کهن ایرانیان محسوب می‌شود از عصری به عصر دیگر انتقال یافته و تا به امروز همچنان ایرانیان پیوند عمیق خود را با آن حفظ کرده‌اند.
نوروز یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جا مانده از دوران باستان و یکی از آیین‌های برجسته در زمینۀ فرهنگ مشترک و عاملی برای همگرایی فرهنگی میان ایران و کشورهای حوزۀ تمدنی ایران محسوب می‌شود. این آیین علاوه بر ایران، در دیگر کشورهای حوزۀ تمدن ایرانی ازجمله آسیای مرکزی، قفقاز، کشورهای هم‌جوار ایران در غرب و شرق مثل عراق، ترکیه، کشورهای حوزۀ جنوبی خلیج فارس، پاکستان و حتی مناطق دیگر ازجمله بالکان و شبه قاره هم جشن گرفته می‌شود.
بررسی دقیق آیین نوروز در میان کشورهای حوزۀ تمدنی ایران نشان می‌دهد که برخی از سنت‌ها و آداب و رسوم نوروزی در کشورهای حوزۀ تمدنی ایران مشترک است و در عین حال در برخی آداب و رسوم نوروزی تفاوت‌هایی دیده می‌شود. بنابراین پرسش اصلی که مطرح می‌شود این است که سنت‌ها وآداب و رسوم نوروز در کشورهای حوزۀ تمدنی ایران چه مشابهت‌ها و تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند و چگونه می‌توان از آیین نوروز برای گسترش همکاری میان کشورهای حوزۀ تمدنی ایران بهره گرفت؟
آشنایی با جشن و تمدنی که دشمنان را نیز وادار به احترام کرده است
قلم دکتر سازمند نیز بر همین نگرش و طرح پرسش استوار است. وی تلاش کرده‌است تا تمام قواعدی که از ذهن ما شاید در هیچ چارچوب و در هیچ نظامی نمی‌گنجد و روایت کننده رویدادی است ککه در عین بی‌نظمی، بازتاب‌دهنده نظم مطلق یا همان ذات الوهیت پروردگار است را این‌بار یا نگاهی ژرف‌اندیشانه با مخاطب خود قسمت کند.
همراهی با کتاب نوروز در کشورهای حوزه تمدنی ایران، مخاطبان را بیشتر از آنکه با سبک و سیاق آیین‌های نوروزی آشنا کند با تمدنی آشنا می‌سازد که فصل مهمی از کتاب تاریخ تمدن جهان را به نام ایران و ایرانی رقم زده‌است. برگ‌های زرینی که حتی دشمنان این آب‌وخاک نیز به احترام چنین درایت، نگاه و چنین آئین سترگی در پاسداشت بیدارباش و تنفس زمین، قداست خداوند و تقدیس آسمان و زمین دست به رویدادی شکوه‌مندی چون جشن‌ها، آیین‌ها و پاسداشت آن می‌زنند و به احترام این رویداد کلاه از سر برمی‌دارند.
