تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر توسعه‌ی فرهنگ علمی در جامعه

بزرگنمایی تصویر

رسانه‌های اجتماعی به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع اطلاع‌رسانی و تبادل نظر در دنیای امروز، نقش بسزایی در شکل‌گیری و تغییر فرهنگ و آگاهی جامعه دارند. از این رو، استفاده از رسانه‌های اجتماعی برای انتشار و ارتقای دانش و آگاهی علمی می‌تواند فواید بسیاری داشته باشد. برخی از این فواید عبارتند از:

۱- افزایش دسترسی به منابع و محتوای علمی برای عموم مردم

۲- تشویق به گفتگو و بحث در مورد مسائل و پدیده‌های علمی

۳- تقویت روح پژوهش و کنجکاوی در مخاطبان

۴- کاهش تأثیر شایعات و اطلاعات نادرست در فضای مجازی

۵- حمایت از پژوهشگران و دانشمندان برای نشر و به اشتراک‌گذاری یافته‌های خود

این فواید را به صورت اجمالی توضیح خواهیم داد؛

– افزایش دسترسی به منابع و محتوای علمی برای عموم مردم: رسانه‌های اجتماعی می‌توانند به عنوان یک کانال سریع و راحت برای انتشار و دریافت اطلاعات علمی عمل کنند و مخاطبان را با آخرین یافته‌ها و پیشرفت‌های علمی آشنا کنند.

– تقویت روح پژوهش و کنجکاوی در مخاطبان: رسانه‌های اجتماعی می‌توانند با ارائه محتوای جذاب و جالب، علاقه و انگیزه مخاطبان را برای یادگیری و پژوهش در زمینه‌های علمی بالا ببرند و سؤالات و تعجب‌های آن‌ها را برانگیزند.

– حمایت از پژوهشگران و دانشمندان برای نشر و به اشتراک‌گذاری یافته‌های خود: رسانه‌های اجتماعی می‌توانند به عنوان یک فضای باز و دموکراتیک، پژوهشگران و دانشمندان را تشویق کنند که نتایج و فرآیندهای پژوهش خود را با جامعه علمی و عمومی به اشتراک بگذارند و بازخورد و همکاری دریافت کنند.
– تشویق به گفتگو و بحث در مورد مسائل و پدیده‌های علمی: رسانه‌های اجتماعی می‌توانند با فراهم کردن فضایی برای تبادل نظر، پرسش و پاسخ، نقد و بررسی، انتقال تجربه و دیدگاه، به ایجاد گفتگو و بحث در مورد مسائل و پدیده‌های علمی کمک کنند. این مسئله می‌تواند باعث شود که علم به صورت زنده و پویا در جامعه منعکس شود.

– کاهش تأثیر شایعات و اطلاعات نادرست در فضای مجازی: رسانه‌های اجتماعی می‌توانند با ارائه محتوای علمی صحیح، قابل اعتماد و بروز، به کاهش تأثیر شایعات و اطلاعات نادرست که در فضای مجازی منتشر می‌شوند، کمک کنند. این مسئله می‌تواند باعث شود که جامعه به علم و دانش بیشتر اعتماد کند.

البته، استفاده از رسانه‌های اجتماعی برای توسعه‌ی فرهنگ علمی نیز چالش‌ها و محدودیت‌های خود را دارد. برخی از این چالش‌ها عبارتند از:

۱- کمبود نظارت و کنترل کیفی بر محتوای علمی منتشر شده در فضای مجازی

۲- رقابت با محتوای سطحی و سرگرم‌کننده که بیشتر جذب مخاطب می‌شود

۳- بروز سوءاستفاده و سوءنفوذ از طرف برخی گروه‌ها و منافع‌گرا

۴- کاستن از حقوق مالکیت معنوی و حفظ حریم خصوصی پژوهشگران و دانشمندان

۵- کاهش تمایل به استفاده از منابع رسمی و معتبر علمی

و همچنین چالش های پیش رو را به صورت کوتاه توضیح خواهیم داد؛
– کمبود نظارت و کنترل کیفی بر محتوای علمی منتشر شده در فضای مجازی: رسانه‌های اجتماعی به دلیل ساختار غیر متمرکز و غیر رسمی خود، دارای نظام استانداردسازی، داوری، تصحیح یا حذف محتوای علمی نامناسب یا نادرست نیستند. این مسئله می‌تواند باعث شود که اطلاعات نادرست، ناتمام، تحریف شده یا سوء استفاده شده در فضای مجازی منتشر شود.
– بروز سوء استفاده و سوء نفوذ از طرف برخی گروه‌ها و منافع‌گرا: رسانه‌های اجتماعی ممکن است توسط برخی گروه‌ها، سازمان‌ها، حزب‌ها یا فرد‌های منافع‌گرا به عنوان یک ابزار برای ترویج منافع خود، تغذیۀ جنگ تبلیغاتی، تضعیف رقباء یا تحقیر یا تخریب حریفان استفاده شود. این مسئله می‌تواند باعث شود که علم و پژوهش به صورت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی سوء استفاده شود.
– کاستن از حقوق مالکیت معنوی و حفظ حریم خصوصی پژوهشگران و دانشمندان: رسانه‌های اجتماعی ممکن است باعث شوند که محتوای علمی منتشر شده توسط پژوهشگران و دانشمندان بدون اجازه یا اعتباردهی به آن‌ها، کپی، تغییر، بازنشر یا فروش یابد. این مسئله می‌تواند باعث شود که حقوق مالکیت معنوی و حفظ حریم خصوصی پژوهشگران و دانشمندان ضایع شود.
– رقابت با محتوای سطحی و سرگرم‌کننده که بیشتر جذب مخاطب می‌شود: رسانه‌های اجتماعی به دلیل حجم زیاد و تنوع بالای محتوا، رقابت شدیدی بین سازندگان محتوا ایجاد کرده‌اند. بسیاری از مخاطبان تمایل دارند که به محتوای سطحی و سرگرم‌کننده که زمان و تلاش کمتری برای فهمیدن آن لازم است، توجه کنند. این مسئله می‌تواند باعث شود که محتوای علمی جذابیت خود را از دست بدهد.
– کاهش تمایل به استفاده از منابع رسمی و معتبر علمی: رسانه‌های اجتماعی به دلیل راحتی و سرعت دسترسی، ممکن است باعث شوند که برخی از مخاطبان به جای استفاده از منابع رسمی و معتبر علمی، همچون کتاب‌ها، نشریات، پایان‌نامۀ گزارشات علمی، فقط به محتوای علمی منتشر شده در فضای مجازی اکتفا کنند. این مسئله می‌تواند باعث شود که دیدگاه و دانش علمی ناتمام یا نادقیق باشد.

بنابراین، لازم است که در استفاده از رسانه‌های اجتماعی برای توسعه‌ی فرهنگ علمی، توجه به همکاری، هماهنگی، هم‌فکری و هم‌پوشانی بین ذینفعان مختلف، از جمله دولت، دانشگاه، رسانه، جامعه علمی و علاقمندان به علم صورت گیرد. هدف باید آن باشد که رسانه‌های اجتماعی به عنوان یک پل مؤثر بین علم و جامعه عمل کنند و نه به عنوان یک دیوار جداکننده.