توسعه پایدار به معنای تلفیق اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی برای حداکثرسازی رفاه انسان فعلی بدون آسیب به توانایی نسلهای آتی برای برآوردن نیازهای‌شان است که در این میان آینده و عدم قطعیتهای مترتب بر آن نقش کلیدی در برنامه‌ریزی توسعه‌پایدار خواهد داشت.
یک پژوهشگر محیط زیست و توسعه پایدار و دانشیار مرکز آموزش عالی کاشمر معتقد است: شهر پایدار را می‌توان بستری برای رسیدن به اهداف توسعه پایدار دانست که رفاه شهروندان، عدالت اجتماعی شهروندی و توسعه انسانی پایدار را به همراه دارد، شهر پایدار همچنین بهبود کیفیت زیست محیطی و پراکنش بهینه خدمات و تسهیلات شهری را برای رضایت‌مندی اجتماعی ممکن می‌سازد.
هادی معماریان ادامه داد: شهر کاشمر به عنوان شهر اصلی منطقه ترشیز و مرکز شهرستان کاشمر طی سالهای ۱۳۶۵ تا سال ۱۳۹۰ رشد جمعیتی دو برابری را طی ۲۵ سال گذشته تجربه کرده است که موجب نیاز به زمین و توسعه کالبدی آن شده است.
وی افزود: از طرف دیگر با توجه به افزایش جمعیت، نیازمند تأمین غذا، آب و انرژی بیشتر هستیم که فشار مضاعفی را بر منابع آب و خاک منطقه وارد می‌نماید.
دانشیار مرکز آموزش عالی کاشمر گفت: با توجه به اکوسیستم شکننده حاکم بر نواحی خشک و نیمه خشک کشور، بحران‌های محیط زیستی مانند تغییر اقلیم و خشکسالی‌های شدید که بطور فزاینده‌ای این نواحی را متأثر می‌سازد و بحران‌های اجتماعی و اقتصادی مانند بیکاری و تحریم، نیاز است که توسعه شهری مانند کاشمر به لحاظ پایداری مورد ارزیابی جدی قرار گرفته و دیدگاه مدیریتی حاکمان نیز در این زمینه تحلیل و در صورت لزوم تغییر یابد یا تعدیل گردد.
معماریان افزود: در مطالعه ای که در سال ۱۳۹۲ انجام شده حکمروایی خوب شهری، در شهر کاشمر، از طریق کارکردهای متأثر از عملکرد شهرداری و شورای شهر به روش توصیفی- تحلیلی مورد ارزیابی قرار گرفته و فرضیه اساسی این تحقیق این بوده است که حکمروایی خوب و پایدار شهری از طریق همکاری متقابل شوراهای اسلامی شهر، شهرداری، دولت و مردم قابل تحقق است.
این پژوهشگر محیط زیست و توسعه پایدار گفت: نتایج بررسی شاخص‌های شفافیت و اطلاع رسانی، قانون مداری، کارآیی و اثربخشی حاکی از پایین بودن میزان تحقق حکمروایی خوب شهری در شهر کاشمر است.
معماریان افزود: هرچند این تحقیق در سال ۹۲ انجام شده اما هنوزهم عملکرد شورای اسلامی و ارتباط آن با شهرداری و نهادهای دیگر دولتی بهبود نیافته، بلکه چالش‌ها و نزاع‌های درونی شورا و دعواهای برون سازمانی آن به خصوص با شهرداری در عمل کارکرد این شورا را در ارتباط با مدیریت پایدار و هوشمند و عقلانی شهری دچار اختلال کرده است.
وی ادامه داد: نتایج مطالعات انجام شده در شهر کاشمر حاکی از اثرگذاری شدید دو ویژگی بیکاری و بارتکفل در شکل‌دهی و بسط گستره‌های فقر به خصوص در حاشیه شهر است که لزوماً نیازمند سرمایه گذاری‌های گران قیمت دولتی نبوده و می‌توان با اعمال سیاست‌های تشویقی مناسب، موجبات به مشارکت درآوردن سرمایه خوداهالی در پهنه‌های فقر را ایجاد کرد.
به گفته او در این زمینه متأسفانه از ظرفیت سازمانهای مردم نهاد در این سال‌ها به خوبی استفاده نشده و توانمندسازی سمن‌ها به‌عنوان یکی از نهادهای بسیار مؤثر در توسعه پایدار مورد غفلت مدیران واقع شده است.
این پژوهشگر محیط زیست و توسعه پایدار گفت: در دیدگاه توسعه کالبدی و فیزیکی هم در ارزیابی شهر کاشمر در سال ۱۳۹۸ نشان داده شده که توسعه کالبدی آن به صورت افقی و خارج از حد و اندازه معقول بوده است. این امر به دنبال افزایش جمعیت این شهر و عدم نظارت صحیح، همراه با وجود زمین‌های خالی اطراف شهر و مهاجرت اقشار ناتوان روستایی شکل گرفته است.
معماریان افزود: شهر کاشمر دارای رشدی افقی است که این امر با توجه به پیشینه نظری، می‌تواند به سمت ناپایداری توسعه شهری میل کند. این ناپایداری می‌تواند دارای عوارض زیست محیطی (به دلیل تخریب زمین های کشاورزی اطراف شهر) اقتصادی (به دلیل هزینه‌های انتقال تاسیسات و تجهیزات و زیرساخت‌ها همراه با کاهش درآمد شهرداری‌ها) و اجتماعی (به دلیل از هم‌گسیختگی انسجام اجتماعی محلات شهری وجدایی گزینی )باشد.
وی ادامه داد: کاشمر به توسعه پایدار نیازمند است و برای نیل بدین منظور مدیریت شهری کاشمر باید بازنگری اساسی در طرح تفصیلی و منطقه بندی تراکمی داشته باشد. همچنین باید طرح کمربندی و ساماندهی اسکان غیررسمی شهر تهیه و اجرایی گردد.
این پژوهشگر محیط زیست و توسعه پایدار گفت: از دیدگاه زیست محیطی نیز شواهد مختلفی از ناپایداری مدیریت شهری کاشمر قابل طرح است.
معماریان افزود: اجرای کم طرح‌های استحصال آب باران و رواناب در عرصه‌های شهری، نبود طرح های تصفیه فاضلاب های شهری و صنعتی، افت شدید سطح سفره های آب زیرزمینی و فرونشست زمین به‌دلیل ضعف در مدیریت کشاورزی و مصرف آب شهری، نبود سرمایه‌گذاری کافی در حوزه انرژی‌های نو،عدم مشارکت گروداران و ذینفعان در اجرای طرح‌های توسعه‌ای به خصوص در حوزه مدیریت منابع آب، نبود استقرار و تجهیز سامانه‌های هشدار مخاطرات طبیعی در شهر و حوضه‌های آبخیز شهری از جمله این شواهد است.
وی ادامه داد: نگاه به محیط زیست به عنوان اولویت آخر در طرح‌های توسعه و اشتغالزایی منطقه، نبود برنامه‌ریزی آینده‌نگر در بخش شهری و عدم مدیریت منابع بر پایه تغییر اقلیم و سازگاری با آن، تشدید تغییر کاربری اراضی کشاورزی به‌سمت ویلاسازی‌های گسترده به خصوص در شمال شهر، افزایش سطوح غیرقابل نفوذ شهری و طبیعتاً تشدید حجم و سرعت سیلابها، گسترش شهر به‌سمت گسل فعال درونه و عدم رعایت فاصله حریم از گسل،کاشت گونه‌های ناسازگار با کم آبی و خشکی در فضای سبز شهری، دفن غیربهداشتی زباله ها و تجمع بسیار زیاد نخاله‌های ساختمانی در مناطق مختلف شهر، گسترش شهر و شهرک صنعتی بر روی مسیل‌ها و کانون‌های تغذیه آبخوان کاشمر، توسعه بی‌رویه و غیرمعقول کوره‌های آجرپزی در اطراف شهر و افزایش آلودگی‌ها و ریزگردها از جمله این ناپایداری‌های در توسعه در حوزه زیست محیطی است.
شواهد ذکر شده در اینجا تنها بخشی از متغیرهای تاثیرگذار بر مدیریت پایدار شهری کاشمر است که قابل لمس بوده و ظهور و نمود بیشتری دارد و چه بسا باید نهادهای دانشگاهی و پژوهشی منطقه کار منسجمی را انجام داده و راهکارهای برون‌رفت از مدیریت ناپایدار شهری را به مدیران ارائه دهند.
نبود درک درست از مفهوم توسعه پایدار
یک پژوهشگر توسعه محلی در کاشمر هم گفت:نخستین مساله این است که دست‌اندرکاران امور درک درستی از مفهوم توسعه پایدار ندارند و این مفهوم نیز همچون برخی مفاهیم دیگر بدون درک درست از آن و الزاماتش صرفا به عنوان صفتی لوکس بیشتر در سخنرانی ها استفاده می شود تا این که الگوی عمل باشد.
مهدی نایه‌در افزود: توسعه پایدار الزماتی دارد وقتی صحبت از توسعه پایدار می شود منظور بهبود کیفیت زندگی انسان‌هاست نه فقط برای نسل حاضر، بلکه حتی برای نسل آینده. در رویکرد توسعه پایدار کیفیت زندگی نسل های بعدی را نیز می بایست در برنامه ریزی ها مدنظر قرار داد.
وی ادامه داد: متاسفانه در بسیاری از حوزه‌ها این مفهوم درک نشده وبه نظر این مهمترین چالشِ پیشِ‌رویِ توسعه پایدار است که درک درستی از مفهوم و معنای آن وجود ندارد.
معاون عمرانی فرمانداری کاشمر گفت: چالش دیگر مرتبط با مورد اول این است که نگاه ما عمدتا کمّی و مبتنی بررشد است، حال آن که توسعه، معطوف به کیفیت است و به بهبود کیفیت زندگی انسانها اطلاق می‌شود اما ما بیشتر در بند کمیِت ها گرفتاریم تا کیفیت.
نایه در افزود: گزارش‌های ما اغلب کمّی است از میزان آسفالت، میزان سنگفرش معابر، میزان بتن استفاده شده و مواردی از این دست، حتی وقتی می خواهیم از اقدامات انجام شده در زمینه توانمند سازی ساکنین مناطق کمتر برخوردار و حاشیه‌ای صحبت کنیم باز هم درگیر همین کمیّت‌ها هستیم مثلا این که چند نفر – ساعت کارگاه آموزشی برگزار شده است.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا سیاستگذاری لازم برای توسعه پایدار در شهر کاشمر صورت گرفتهاست گفت: به نظر من پاسخ نسبی است زیرا در برخیحوزه‌ها به این موضوع توجه شده و در برخی حوزه ها توجه نشده و نمی‌شود و آن هم ناشی از عدم درک مفهوم توسعه پایدار است و به طورکلی وقتی می‌خواهیم برنامه‌های منطقه را با رویکرد توسعه پایدار ارزیابی کنیم باید ببینیم اقدامات انجام شده به بهبود کیفیت زندگی انسانها انجامیده و منافع نسلهای آینده را در نظر گرفته است یا نه؟
معاون عمرانی فرمانداری کاشمر افزود: متاسفانه دغدغه حاکم بر مدیران در توسعه شهرها اغلب دغدغه رشد است تا توسعه. درواقع مدیران شهری برای دوره‌ای منصوب می‌شوند و اغلب دوست دارند کارهایی انجام دهند که به چشم بیاید و این آسیب باعث شده از اهداف توسعه پایدار شهری غفلت شود. البته باید این مهم را نیز مدنظر قرار داد که هرچند از شهرداران به عنوان مدیران شهری یاد می‌شود اما در واقع مدیریت شهری ما یکپارچه نیست و مدیریت شهری متولیان متعددی دارد.
نایه در ادامه داد: دغدغه توسعه پایدار صرفا محدود به مدیران نیست و در سوی دیگر آن مردم قرار دارند لذا هم شهروندان و هم مدیران باید به الزامات توسعه پایدار پایبند باشند.
وی اضافه کرد: وقتی در شهری ۱۵ درصد جمعیت آن حاشیه‌نشین و در سکونت‌گاه‌های غیررسمی زندگی می‌کنند این امر نشان می‌دهد ما در راستای دستیابی به توسعه پایدار گام برنداشته ایم و این مشکل، محصول مدیریت‌های پیشین است اما امروز به عنوان یک مساله مهم نه تنها برای مدیریت شهری بلکه برای مدیریت سیاسی نیز مطرح است.
او با اشاره به پیش‌نیازهای توسعه پایدار شهری گفت: مشارکت شهروندان در تصمیم گیری ها یکی از مولفه های توسعه پایدار شهری است، مشارکت شهروندان در برنامه ریزی شهری، خودش توسعه است. امروز دیگر دوران برنامه ریزی برای مردم گذشته است و باید از برنامه ریزی با مردم صحبت کرد. نمی شود برای اهالی یک محله تصمیم گرفت بدون آن که خواسته ها و نیازها و اولویتهای آنها را مدنظر قرار داد و مشارکت فعال و موثر آنها را جلب کرد. اما متاسفانه در بیشتر مواقع نه تنها به مشارکت شهروندان توجهی نمی شود بلکه حتی طرح های عمرانی، پیوست اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی هم ندارد و تمام مطالعات اجتماعی محدود به چند صفحه آمار جمعیتی است و بس.
معاون عمرانی فرمانداری کاشمر گفت: ما ساختاری به نام شورای شهر داریم که اعضای آن با رای مردم انتخاب می‌شوند اما گاه به جای آن که به وظایف قانونی و کارکردهای اصلی خود بپردازند کارکردهای دیگری پیدا می کنند و گاه کار به جایی می‌رسد که برخی کل نظام شورایی را بر اساس همین عملکردها زیر سوال می‌برند.
نایه‌در اظهار داشت: یکی دیگر از پیش نیازهای توسعه پایدار شهری توجه به نیازها و خواسته‌های همه گروهای جنسی و سنی ساکن در شهر است. اما یکی از ایرادات وارد بر برنامه‌های توسعه شهری کوری جنسیتی است. پارک می سازیم وتصور ما این است همه از آن بهره‌مند می‌شوند اما الزاما همه بهره‌مند نمی‌شوند. کوری جنسیتی باعث شده در برنامه‌ها و سیاست‌گذاری‌ها به نیازهای زنان به عنوان نیمی از جمعیت ساکن در شهر توجه نشود.
وی ادامه داد : جمعیت ما به سمت کهنسالی می‌رود اما این مهم چه قدر در برنامه‌ریزی شهری ما مدنظر است؟ امروز، خودروها بیش از آدم ها در برنامه‌ریزی‌ها اهمیت دارند به طوری که از عرض پیاده‌رو می‌کاهیم که خیابان را تعریض کنیم حال آن که یکی از مشکلات جامعه ما کم تحرکی و چاقی است.
او تصریح کرد: دستگاه‌های مختلفی در توسعه شهر دخیلند اما مدیریت هم‌گرا نداریم در واقع بخشی‌نگری در حوزه مدیریت شهری که در سطح کلان هم وجود دارد آسیب‌زاست و نبود مدیریت یکپارچه شهری چالشی در مسیر توسعه پایدار شهری است.
نبود مدیریت واحد شهری
در سالهای اخیر رشد و گسترش سریع شهرنشینی و افزایش شتابان جمعیت شهری مشکلات بسیاری برای شهرها به وجود آورده از تخریب محیط زیست شهری گرفته تا عدم دسترسی مناسب شهروندان به خدمات شهری و وجود کاربری‌های شهری ناسازگار با سایر کاربری‌ها و فقدان عدالت اجتماعی در نتیجه لزوم توجه به برنامه‌ریزی و مدیریت شهری دوچندان شده است.
شهردار کاشمر در خصوص چالش‌های پیش‌روی توسعه پایدار این شهر اظهارداشت: عدم وجود مدیریت واحد شهری مهم ترین چالش پیش‌رو در این زمینه است در واقع اگرچه همه امور یک شهر از حیات تا ممات برعهده شهرداری است اما نبود مدیریت واحد شهری دردسرساز است.
جعفر سلیمانی افزود: برای کاهش مشکلات شهری، بهره‌برداری صحیح از منابع عدالت اجتماعی و به تبع آن ارتقای کیفیت زندگی شهری باید مدیریت واحد و هماهنگ شهری ایجاد شود و با تامین منابع مالی مورد نیاز نسبت به اتخاذ راهبردهای توسعه پایدار اقدام شود تا از تخریب محیط‌زیست، نابرابری‌های اجتماعی، تخریب و تغییر کاربری اراضی، نامتناسب با سایر کاربری‌ها جلوگیری شود و زمینه توسعه مناسب شهرها و آسایش شهروندان فراهم‌شود.
وی تاکیدکرد: اولین گام برای تحقق هدف توسعه پایدار شهری برنامه‌ریزی براساس شناخت فضای شهری است هر چند عدم تامین منابع مالی متناسب با نیازها همواره مشکل‌ساز است.
شهردار کاشمر ضعف بنیه تخصصی در شهرداری‌ها و عدم تحقق کامل رسالت نظام شورایی و نبود برنامه میان مدت و بلند مدت در توسعه شهری را از جمله چالش‌های دیگر پیش‌روی توسعه پایدار شهر کاشمر برشمرد.
با این تفاسیر یادمان باشد توسعه غیرپایدار موجود، شاید بتواند مشکل حال حاضر شهر را تا حدی در زمینه‌های اقتصادی و اشتغال رفع کند اما مدیران و مردم منطقه را در آینده با چالش‌ها و مشکلات زیادی رو به رو خواهد کرد که مهاجرت یکی از این تهدیدهاست.
از این رو تا دیر نشده باید در پی تحقق توسعه پایدار شهری بود تا توان توسعه مداوم شهر و جامعه شهری برای نسلهای آینده تضمین شود و ضمن رفع نیازهای ساکنان شهر در زمینه مسکن، حمل و نقل، اوقات فراغت و غذا در طول زمان، شهر از نظر زیست محیطی قابل سکونت و زندگی، از نظر اقتصادی بادوام و از نظر اجتماعی همبسته باشد.
کاشمر در فاصله ۲۲۸ کیلومتری جنوب غرب مشهد قرار دارد.
