هرچند که امروزه گرایش زنان تهرانی به این بخش از فعالیت‌های نوستالژیک به دلایل مختلف از جمله توسعه زندگی آپارتمان‌نشینی، فروش چهارفصل محصولات غذایی، اشتغال زنان و تغییر در سبک زندگی کمتر شده اما برخی از آنها همچون خشک کردن سبزی و درست کردن ترشی در میان زنان به ویژه افراد پا به سن گذاشته به قوت خود باقی است.
مصداق‌های استقبال از پاییز در تهران قدیم
خشک کردن گوجه‌فرنگی یا درست کردن رب با توجه به اینکه گوجه‌های فصل زمستان رنگ و طعم گوجه‌های قرمز پرآب و گوشت تابستانه را ندارد، در تهران قدیم جایگاه ویژه‌ای داشت و از آنجا که غذای مورد علاقه قدیمی‌ها در بیشتر موارد آبگوشت بود، این رب یا گوجه‌فرنگی خشک خیلی به کار کدبانوها می‌آمد.
ذخیره‌سازی پیاز، سیب‌زمینی، فلفل، بلال، سیر و بامیه هم تا حدود زیادی مورد توجه بود زیرا قیمت این اقلام پرمصرف در فصل سرما به دلیل کمیاب بودن آنها بالاست و ذخیره‌سازی به کمک اقتصاد خانواده می‌آمد.
تا حدود زیادی همه خانواده‌ها در تهران قدیم ترشی، شور و خیارشور را در خانه درست می‌کردند و لواشک و آبلیمو هم در میان آذوقه‌های زمستانی آنان به چشم می‌خورد.
کاربران توئیتر چه می‌گویند؟
وقتی راجع به این اقدامات از کاربران تهرانی توئیتر هم سوال کردیم، گستردگی آذوقه زمستانی بانوان قدیم بیش از پیش مشخص شد؛ گویا از حیاط مادربزرگ تا شور و شوق کودکانه برای مدرسه هم با این اقدامات عجین بود.
«درست کردن شیره انگور، کشمش گذاشتن، پهن کردن الو زیر آفتاب برای تبدیل شدن آن به آلوچه خورشتی، درست کردن فال گردو، خشک کردن آلبالو، درست کردن شربت انواع میوه‌های تابستانی و درست کردن سیر ترشی» از خاطره‌های نوستالژیک یکی از تهرانی‌ها بود که آنها را در یک ارتباط توئیتری مرور کرد.
یکی دیگر نوشت: «تهران که نبودم اما در تابستان شیر را روی تلم می‌زدند تا کره، ماست و کشک درست کنند»؛ سپس «ایموجی» اشک شوق ارسال کرد و ادامه داد: توت خشک و برگه زردآلو هم درست می‌کردیم.
کاربری هم نوشت: «توی تهران فقط خشک کردن سبزی رو دیدم؛ من ۲۰ سال تو اکباتان ساکن بودم و در قسمت‌های دیگر شهر که خونه‌ها ویلایی بود، رب گوجه هم پخت می‌شد.»
آن دیگری نوشت: «یادمه اوایل مهر وقتی می‌رفتیم خونه مادربزرگم، روی میز آشپزخانه پر از گل‌کلم و بادمجون بود و خانم‌های خانواده با آنها ترشی درست می‌کردند».
یک کاربر هم نوشت: «مادربزرگ خدابیامرزم انواع مربا و شربت درست می‌کرد، حیاطش بزرگ بود و خودش سبزی می‌کاشت؛ لوبیا، بادمجان، گوجه و خیار مصرفی خانواده‌اش را هم تولید می‌کرد».
و در نهایت یکی دیگر از کاربران توئیتر هم نوشت: مادربزرگم یه چیزی شبیه «رابعه مدنی» بود توی سریال وضعیت سفید؛ به همون مهربونی و قشنگی»؛ گویا یادآوری ذخیره آذوقه زمستانی وی را یاد مادربزرگش می‌انداخت.
تغییر محسوس در سبک زندگی
امروزه برخی از جوان‌ترها با توجه به سبک زندگی متفاوتی که دارند، یا بخش محدودی از این آذوقه‌ها را از مادرها و مادربزرگ‌ها می‌گیرند یا نیازی برای تامین آنها احساس نمی‌کنند؛ این تغییر محسوس در سبک زندگی چنان به تدریج اتفاق افتاده که گاهی احساس نمی‌شود اما در حقیقت بیانگر قرار گرفتن در مرحله گذار از زندگی سنتی به مدرن و صنعتی است.
«فاطمه وفادار» که در تدارک درست کردن انواع ترشیجات است به گذشته‌های دور بر می‌گردد و به خبرنگار فرهنگ سار می‌گوید: حجم کارهایی که زنان امروزی در خانه انجام می‌دهند در مقایسه با کارهای مادرها و مادربزرگ‌ها در گذشته‌های دور بسیار ناچیز است.
«زنان آن دوران در مناطق روستایی دورافتاده طی اواخر شهریورماه ناچار بودند خاک زغال را شست‌وشو دهند و در سینه‌کش آفتاب بگذارند تا پس از خشک شدن، آن را برای روشن نگه داشتن کرسی در زمستان به کار بگیرند.»
به گفته وی وسیله گرمایشی در آن دوران فقط کرسی بود و زنان باید منقل زیر کرسی را یکبار صبح و مرتبه دیگر هم غروب عوض می‌کردند که کار بسیار سختی بود اما امروزه شرایط تغییر کرده و بسیاری از این فعالیت‌ها به تاریخ پیوسته است.
«نرگس کاسبی» از دیگر بانوان تهرانی نیز می‌گوید: درست کردن انواع ترشی برای آماده کردن در فصل پاییز و زمستان از یادگارهای مادر و مادربزرگم است زیرا آنان معتقد بودند که زن باید تمام نیازهای خانه را خودش تامین کند.
«اواخر تابستان و طبق عادت با سه خواهرم سبزی قورمه و کوکو می‌خریم و پس از پاک کردن و شستن، آن را با دستگاه خرد می‌کنیم؛ محصولات خانگی به قول قدیمی‌ها طعم متفاوتی دارد و تدارک آنها هم باعث می‌شود تا زن خانه از روزمرگی رهایی یابد و وارد یک روابط اجتماعی با اطرافیانش شود.»
صرفه‌جویی در هزینه‌های خانواده
«محمد میرشکرایی»، پژوهشگر و نویسنده ایرانی در رشته مردم‌شناسی نیز معتقد است که مشارکت در کارها و اقتصاد خانواده و تقسیم کار از دلایل اصلی فعالیت زنان به شمار می‌رود و آنان از گذشته برای آماده کردن مواد غذایی در روزهای پایانی تابستان برنامه‌ریزی می‌کردند.
به گفته وی درست کردن رب، انواع ترشی و مربا و حتی گیاهان دارویی نه تنها موجب تلف شدن وقت زنان نمی‌شود بلکه به نفع اقتصاد خانواده است؛ از یک سو مسئولیت زنان در خانه و خانه‌داری بخشی از فعالیت‌های آنان به شمار می‌رود و از سوی دیگر زنان در کاهش هزینه‌های زندگی نقش موثری را در خانه ایفا می‌کنند.
تقویت روابط اجتماعی زنان
«مصطفی اقلیما»، کارشناس مسایل اجتماعی نیز می‌گوید: تدارک آذوقه زمستانی در روزگار قدیم با تشکیل جمع‌های چندین نفری زنان همراه بود و فعالیت‌های جمعی زنان به ویژه در آستانه فصل سرما هم به نفع اقتصاد خانواده است و هم آنان را از فشارهای روحی و افسردگی دور می‌کند.
برخی‌ها همچنان خرید محصولات آماده را نمی‌پسندند
یک جامعه‌شناس نیز می‌گوید: در گذشته‌های دور زنان اوقات فراغت بیشتر و سبک زندگی سنتی داشتند و حتی برخی از آنان گوشت گوسفند را قرمه می‌کردند و در سرداب می‌گذاشتند تا پاییز و زمستان بتوانند از آن استفاده کنند.
به گفته «امان‌الله قرایی‌مقدم» اوقات فراغت با رشد تکنولوژی و توسعه صنعت تغییر کرده است و امروزه زنان کمتر به سراغ این گونه از فعالیت‌ها می‌روند؛ البته برخی بانوان سنت‌گرا و حتی جوان هم امروزه به تهیه رب، گیاهان دارویی، انواع مربا و ترشیجات اقدام می‌کنند زیرا خرید محصولات غذایی آماده را نمی‌پسندند.
به گزارش فرهنگ سار تکنولوژی هم به کمک این تغییر سبک زندگی آمده و امروزه بسیاری از مواد غذایی به سادگی در فریزهای خانگی ذخیره‌سازی می‌شود و تا حدود زیادی در سایه کشت‌های گلخانه‌ای و توسعه حمل‌ونقل، محصولات غذایی در همه فصول ولو با قیمت بالا در دسترس قرار دارد.
