کارشناسان هواشناسی منطقه، پیش‌تر از کاهش بارش‌های پاییزی و زمستانی سال زراعی جاری و به دنبال آن بهار امسال خبر داده بودند که این پیش‌بینی آنان روی تحقق یافت و اکنون با گرم شدن هوا و در آستانه تابستان، نگرانی از خشکسالی و کم‌آبی، گریبان ساکنان این منطقه، به‌خصوص روستاییان و کشاورزان را رها نمی کند.
استمرار خشکسالی در کاشمر
بنا به اعلام نظر کارشناسان و بر اساس آمار و محاسبات انجام شده، منطقه مطالعاتی کاشمر از سال های ۱۳۷۸ تا کنون به غیر از سال های ۸۰ تا ۸۴ و ۸۵ و ۸۷، به طور مستمر در شرایط خشکسالی یا نزدیک به خشکسالی قرار داشته است که این مساله همزمان با افزایش سطح زیر کشت و بهره برداری از سفره های آب زیرزمینی، موجب تخلیه حداکثری منابع آب (کسری مخزن برابر با ۳۶ میلیون مترمکعب)، افت سالیانه بیش از یک متری سفره های آب زیرزمینی و فرونشست دشت با بیشینه ۳۰ سانتیمتری شده است.
دانشیار گروه مهندسی آب مرکز آموزش عالی کاشمر در گفت و گو با خبرنگار فرهنگ سار با تاکید بر ضرورت اعلام شرایط اضطراری خشکسالی در منطقه گفت: خشکسالی هواشناسی یا خشکسالی اقلیمی به علت کمبود یا کاهش بارش در دوره ای از زمان اتفاق می افتد؛ در واقع زمانی که میزان بارش سالانه از میزان میانگین درازمدت بارندگی کمتر باشد خشکسالی هواشناسی رخ می دهد. پس از آن در اثر تغذیه ناکافی مخازن سفره‌های آب زیرزمینی، خشکسالی آب زیرزمینی به وقوع می‌پیوندد که این امر در دراز مدت به خشکسالی کشاورزی و اقتصادی و اجتماعی می‌انجامد.
هادی معماریان گفت: بر اساس آمار اداره هواشناسی کاشمر، این شهرستان تاکنون و با گذشت بیش از ۸ ماه از سال زراعی جاری، با کاهش بیش از ۷۰ درصدی بارندگی‌ها نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده است.
به گفته او بهار امسال بسیار خشک است که بر اساس طبقه بندی شاخص خشکسالی SPI کاشمر در شرایط خشکسالی شدید و فوق‌العاده قرار گرفته است.
معماریان با بیان اینکه برای مواجهه با شرایط خشکسالی، ۲ رویکرد واکنشی یا انفعالی و رویکرد پیشگیرانه می تواند مد نظر باشد، افزود: متأسفانه در این سال‌ها، نشانه‌ای از مدیریت هوشمندانه و به‌کارگیری رویکرد پیشگیرانه در مدیریت آب کشور دیده نشده است اما انتظار این است که حال با توجه به وقوع خشکسالی شدید در کاشمر، به سراغ رویکرد واکنشی یا انفعالی برویم.
رییس مرکز آموزش عالی کاشمر گفت: در این رویکرد به محض بروز شرایط خشکسالی و درک آن، باید برای یافتن راهکارهای مناسب و اعمـال آن تلاش شود، ضمن آنکه در این رویکرد، برنامه‌ای از پیش تعیین نشده است و برنامه‌های پیشنهادی شناسایی و به مرحله اجرا می‌رسند.
به گفته او در این روش ابتدا باید منابع آب موجود را شناسایی، آغاز خشکسالی را درک، اقدامات ضروری را یافته و به اجرا درآورد که در این زمینه تشکیل واحدهای ضربت صرفه جویی آب در شهر و روستا، کاهش سطح زیر کشت، تغییر الگوی کشت، جلوگیری از آبیاری های سنتی و غرقابی، فرهنگ سازی، فعال سازی سمن های اجتماعی و محیط زیستی، شناسایی راهکارهای اضطراری جایگزین تامین آب، شناسایی نقاط هدرروی آب در شبکه ها و رفع آن، تشکیل جلسه با نمایندگان تشکل های صنفی کشاورزی و آگاه سازی آنها باید مورد توجه باشد.
معماریان، جلوگیری از اتلاف آب در فضای سبز شهری و رویکرد خشک منظر در اجرای فضای سبز، جلوگیری از مصارف غیرضرور و تفریحی آب در منطقه، اقدامات ضروری آبخیزداری و تغذیه مصنوعی، اجرای اصول به‌زراعی در شرایط خشکسالی و مدیریت رطوبت خاک های کشاورزی را نمونه دیگری از اقدامات مورد نیاز در مدیریت بحران خشکسالی برشمرد.
وی گفت: از همه مهم‌تر داشتن دغدغه و فهم واقعی از بحران است که باید در مسوولان منطقه جلوه‌گر شود.
این صاحبنظر دانشگاهی با تاکید بر لزوم اعلام شرایط اضطراری خشکسالی در منطقه گفت: باید تصمیم خاصی برای مدیریت بحران خشکسالی اتخاذ شود و سازمان های متولی مانند جهاد کشاورزی، امور آب و آب و فاضلاب برنامه های ویژه خود را برای مدیریت بحران اعلام کنند و فعالیت فرهنگی و تبلیغاتی در آماده سازی مردم و کشاورزان برای مقابله و سازگاری با این شرایط از جانب نهادهای متولی انجام گیرد.
لزوم مدیریت خشکسالی
میزان بارندگی شهرستان کاشمر در سال زراعی جاری نسبت به سال زراعی گذشته ۷۲ درصد کاهش داشته است و بدون شک این شهرستان سال بسیار سختی به لحاظ مسائل آبی خواهد داشت به طوری که علیرغم باران‌هایی که تاکنون در منطقه باریده، خشکسالی به وضعیت حاد رسیده است.
معاون برنامه‌ریزی و عمرانی فرماندار کاشمر با تاکید بر لزوم مدیریت بحران خشکسالی، اظهار کرد: بر اساس آنچه اعلام می‌شود در ۲ سال آینده وارد دوره خشکسالی می‌شویم که می‌طلبد در این خصوص تصمیمات جدی‌تری برای منطقه اتخاذ شود.
مهدی نایه‌در عنوان کرد: متأسفانه در ۲ سال آینده در بخش‌های صنعت و کشاورزی و همچنین برق وضعیت خوبی از نظر منابع آبی نخواهیم داشت.
وی تصریح کرد: با توجه به افزایش مصرف برق در تابستان، بعضاً مجبور می‌شویم در ماه‌هایی از سال برق بخش صنعت را قطع کنیم که این اقدام به تبع مشکلاتی را در بخش تولید به همراه دارد.
نایه در بیان کرد: اگر وضعیت خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها و از سویی مصرف بی‌رویه آب همین‌گونه ادامه داشته باشد ممکن است جیره‌بندی آب اتفاق بیفتد، البته تلاش می‌شود با کمترین مشکل و قطعی تابستان امسال را پشت سر بگذاریم.
وی با بیان اینکه بخش کشاورزی با ۸۵ درصد، بزرگترین مصرف کننده منابع آبی است، عنوان کرد: چشم‌انداز ما در حوزه آب وضعیت خوبی نیست و بخشی از آن به خاطر عملکردمان در گذشته بوده است.
معاون برنامه‌ریزی و عمرانی فرماندار کاشمر گفت: اگر روزگاری اعلام می‌شد که در قرن ۲۱ جنگ آب اتفاق خواهد افتاد امروز این جنگ خود را در عرصه‌های بین‌المللی، ملی، بین استانی و محلی نشان داده است و اگر برنامه‌ریزی درستی نداشته باشیم ماجرا به سطوح روستایی و خانوادگی نیز کشیده خواهد شد.
وی افزود: قطعاً یکی از حوزه‌هایی که در آینده نه چندان دور، نارضایتی اجتماعی در کشور ایجاد می کند؛ موضوع آب خواهد بود.
نایه در عنوان کرد: اگرچه اقتصاد منطقه وابسته به کشاورزی است اما از سویی آسیب‌پذیرترین حوزه نیز هست و اگر روزی بخواهد بین آب شرب و آب کشاورزی اولویت‌بندی صورت گیرد آب کشاورزی قطع می‌شود و این موضوع آسیب‌های جدی در پی خواهد آورد.
معاون فرماندار کاشمر بیان کرد: باید هرچه سریع‌تر کارگروهی در بخش کشاورزی شهرستان تشکیل شود تا ضمن کنترل منابع آبی، نوع محصولاتی را که باید کشت شود نیز مشخص و اعلام کند نه اینکه کشاورزان را رها کنیم تا خود هر محصولی که خواستند بکارند، زیرا اگر قرار باشد آب جیره‌بندی شود چون بزرگترین مصرف کننده آب در منطقه بخش کشاورزی است، نارضایتی‌های بسیار شدیدی ایجاد خواهد شد.
کارشناسان ابراز امیدواری می کنند که با درک موضوع بحران خشکسالی و گرفتار شدن در دام مشکل کمبود منابع آبی و کاهش نزولات جوی، هم مسوولان و هم بهره برداران با عزمی جدی و نگاهی عالمانه به این موضوع پرداخته و در راستای عبور از این بحران با کمترین خسارت ممکن تلاش کنند.
کاشمر در ۲۲۸ کیلومتری جنوب غربی مشهد قرار دارد.
