شیوع ویروس کرونا از ابتدای اسفندماه سال ۱۳۹۸ بسیاری از فعالیت‌های خُرد و کلان اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و البته فرهنگی را در کشورمان مانند تمامی نقاط جهان دست‌خوش تغییر کرد. درحقیقت شیوع این ویروس، دولت‌مردان و متولیان امر برنامه‌ریزی‌های کلان در تمامی عرصه‌های زیست اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را آن‌گونه که در تمام جهان غافل‌گیر کرد، در کشورمان نیز معطوف خود ساخت.
ارمغان شوم ویروس کرونا
در کنار تمام خسارت‌های جبران‌ناپذیر مادی و معنوی که به‌عنوان ارمغان شوم این ویروس در جهان و کشورمان شناخته می شود، تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی و هنری به‌ویژه در عرصه تئاتر،خسارت‌های غیرقابل‌تصوری در بازه زمانی کوتاه‌مدت واردکرد.
دراین‌میان در کنار تمامی شاخه‌های فرهنگی و هنری، تئاتر و هنرمندان آن به دلیل شکل و شیوه متفاوت ارائه این هنر که نیازمند اجرای زنده و ارتباط نفس به نفس و چشم در چشم مخاطب هستند، بیشترین ضرر و خسارت را در هر دو بُعد مادی و معنوی متحمل شدند. در کنار تعطیلی تماشاخانه‌ها و لغو اجراهای عمومی به‌ویژه در اسفند ماه ۱۳۹۸ و تعطیلات نوروز ۱۳۹۹ که به‌عنوان یکی از فصل‌های گرم تولید و اجرای آثار نمایشی در کشورمان شناخته می‌شوند، به دلیل همان عنصر غافل‌گیری که ذکرش رفت؛ نبود برنامه‌ای منسجم جهت جلوگیری و به حداقل رساندن خسارت‌ها و آسیب‌ها را بیشتر به رُخ کشید.
تنها چهار ماه زمان لازم بود تا تئاتری‌ها برخیزند!
در همان گام‌های نخستین، ارائه برخی از راهکارهای خلاقانه برای برون رفت از این تنگناها از سوی هنرمندان و یا مسئولان و متولیان امر فرهنگ و هنر، خاصه هنر نمایش در کشور مطرح می‌شد. اما در آن روی دیگر سکه عملیاتی ساختن برخی از آن‌ها نیازمند زیرساخت‌هایی بود که به دلیل عنصر غافل‌گیری، فراهم کردنشان در بازه زمانی کوتاه‌مدت اگر نه غیرممکن که بسیار دشوار و نیازمند هزینه‌های هنگفت بود.
این مسئله بارز و هویدا است که بودجه هنرهای نمایشی در کشورمان آن‌قدر ناچیز و محدود است که حتی در شرایط عادی نیز پاسخ‌گوی تمامی نیازها و مطالبات خانواده نجیب، صبور و عاشق هنر تئاتر کشورمان نیست. هرچند با درایت مسئولان و متولیان امر هنر از یک‌سو و از سوی دیگر پشتکار و فعالیت مستمر و نگاه خلاقانه هنرمندان بعد از گذشته سه،چهار ماه از شیوع این ویروس، آرام آرام شاهد گام برداشتن هنرمندان به سمت تولید و اجرای آثار نمایشی با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و دستورالعمل‌های منتشرشده از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا در تماشاخانه‌ها بودیم.
و ناگهان بستر فضای مجازی…
انتشار موج دوم و در ادامه موج سهمگین سوم شیوع کرونا، بار دیگر تمامی فعالیت‌ها را به محاق دعوت کرد. این‌جا بود که پای استفاده از فضای مجازی و ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل آن به میان آمد و آرام آرام شاهد تجربه‌ها، آزمون و خطاهایی در قالب برگزاری رویدادهای جشنواره‌ای و یا شبهه جشنواره‌ای در بستر فضای مجازی بودیم.
در کنار همان نگاه خلاقه هنرمندان، در بازه زمانی بسیار کوتاه‌مدت و البته همت مسئولان و متولیان در امر سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌ها به فاصله کمتر از شش ماه قدرت استفاده از بستر فضای مجازی برای برگزاری رویدادهای جشنواره‌ای کشور را تا بدانجا پیش برد که عرصه هنر سینما و هنر تئاتر در قامت برگزاری جشنواره‌های شناخته‌شده‌ای چون «سینما حقیقت» و یا «جشنواره تئاتر مقاومت» به شکل تام و تمام در قالب آفلاین و آنلاین در بستر فضای مجازی برگزار شد. چنین تجربه‌هایی طبق صحبت هنرمندان و البته کارشناسان و مسئولان توانست کارنامه رضایت‌بخش و موفقی نیز از خود به جای بگذارد.
برگزاری جشنواره تئاتر فجر از فرضیه به امری حتمی و قابل اجرا!
بعد از توفیقات در این عرصه و پا گذاشتن به نیمه دوم سال که همواره شاهد برگزاری رویدادهای جشنواره‌ای در عرصه هنرهای نمایشی در سراسر کشورمان در قالب خُرد و کلان هستیم، برگزاری معتبرترین و مهم‌ترین جشنواره تئاتری کشور یعنی جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در دستور کار مسئولان قرار گرفت.
آزمون و خطاهای صورت گرفته طی ماه‌های گذشته و برگزاری دو رویداد جشنواره تئاتر مقاومت و همچنین جشنواره سینما حقیقت، این مسئله را برای متولیان، برنامه‌ریزان و مسئولان امر نمایش کشور از یک فرضیه به امری شدنی بدل ساخت که بستر فضای مجازی می‌تواند یکی از مهم‌ترین امکانات برای برگزاری جشنواره‌ای به وسعت، عظمت، قدمت و جریان‌سازی تئاتر فجر بدل شود.
جشنواره تئاتر فجر نه‌تنها آیینه تمام‌نمای داشته‌های هنر تئاترو هنرمندان کشورمان به‌شمار می‌رود که درحقیقت آبروی رویدادهای جشنواره‌ای و رخدادهای نمایشی ایران نیز شناخته می‌شود. جشنواره‌ای که درنهایت نه تنها تصمیم بر برگزاری قطعی و جدی آن گرفته شد که تنها بخشی که دست‌خوش تغییر و تحول شد به بخش بین‌الملل آن بازمی‌گشت. که این‌بار در کنار وجود توانمندی‌ها و ظرفیت‌های کشورمان، هنرمندان دیگر کشورها بودند که به دلیل شیوع ویروس کرونا امکان تولید و ارسال آثارشان به این رویداد را نداشتند.
برگزاری جشنواره تئاتر فجر در کنار تمام جذابیت‌ها، شیرینی‌ها و موتور محرکه جریان‌ساز آن برای توسعه و تعالی تئاتر، به زنده بودن، جریان داشتن و پویا بودن هنر تئاتر در سراسر کشور نیز مربوط می‌شود. چرا؟ پاسخ ساده است!!! فصل مهمی از آثار حاضر در این رویداد منوط به برگزاری جشنواره‌های تئاتر در تمامی استان‌های کشور و معرفی آثار برگزیده این جشنواره‌ها به جشنواره تئاتر فجر است که درحقیقت نماینده مهم‌ترین رویداد تئاتری ایران و نه‌تنها تهران شناخته می شود.
زرین‌ترین برگ مدیریت تئاتر کشور
این‌جا بود که گام دوم فعالیت مسئولان و متولیان امر تئاتر به توسعه زیرساخت‌ها در تمامی استان‌ها و شهرستان‌های کشور معطوف شد. جایی که شاهدیم برخی از استان‌ها و شهرستان‌هایی که نسبت به پایتخت و یا دیگر استان‌های برخوردار امکانات کمتری داشتند، باید خود را پا به پای نیازهای برگزاری رویدادهای تئاتری در قالب فضای مجازی مهیا می‌کردند.
برگزاری جشنواره‌های تئاتر استانی در ۳۶ استان کشور به یکی از مهم‌ترین مسائل و دغدغه‌های اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بازوی اجرایی آن در استان‌ها یعنی بخش هماهنگی تئاتر استان‌های این اداره کل بازمی‌گشت.
با وجود تمام شائبه‌ها، آرا و نظراتی که مبنی بر نشدنی بودن و به سرانجام نرسیدن برگزاری جشنواره‌های تئاتر استانی ختم می‌شد، در زمان تنظیم این گزارش جای خوشبختی و البته افتخار است که بعد از گذشته تنها ۱۰ ماه از شروع فراگیر و مرگ‌بار ویروس کرونا در کشورمان به‌جز چهار استان قم، البرز، ایلام و اصفهان؛ شاهد برگزاری ۳۲ جشنواره استانی به انضمام دو جشنواره منطقه آزاد اروند و قشم و معرفی آثار برتر این رویداد به قاب سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر بودیم.
اتفاقی که بی‌هیچ تردیدی نه‌تنها برگ زرینی در حوزه مدیریت تئاتر کشور تحت لوای اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مدیران آن بازمی‌گشت که در این میان انجمن هنرهای نمایشی ایران و مدیریت امور هماهنگی تئاتر استان‌های اداره‌کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را نیز به پای کار کشاند و کارنامه‌ای موفق، درخشان و قابل تقدیر از آن‌ها به یادگار گذاشت.
برای آگاهی از چندوچون و کم‌وکیف برگزاری ۳۲ جشنواره استانی در کنار دو جشنواره منطقه آزاد اروند و قشم با محمدرضا الوند مدیر هماهنگی تئاتر استان‌های اداره‌کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به گفتگو پرداختیم.
دمیدن روحی تازه در کالبد به اغماء رفته فعالیت هنرمندان تئاتر
محمدرضا الوند در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی فرهنگ سار با اشاره به آنکه باوجود تمامی سختی‌ها، تنگناها، مصائب و مشکلات در سال ۱۳۹۹ به خاطر شیوع ویروس کرونا که بسیاری از فعالیت‌های خُرد و کلان کشور را تحت‌الشعاع خود قرارداد، شاهد برگزاری ۳۲ جشنواره استانی در کنار جشنواره تئاتر منطقه آزاد اروند و قشم بودیم گفت: دراین‌میان تنها به دلیل حجم بالای شیوع و تأکیدات ستاد ملی مبارزه با کرونا در چهار استان قم، البرز، ایلام و اصفهان؛ بقیه جشنواره‌های استانی باقدرت برگزار شد و نماینده آن‌ها برای حضور در جشنواره تئاتر فجر معرفی شده است.
مدیر هماهنگی استان‌های اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین مسائلی که به حوزه پویایی، تولید و اجرای مستمر آثار نمایشی در سراسر کشور و نه تنها تهران و چند استان بزرگ در حوزه هنر نمایش بازمی‌گردد به اهمیت جشنواره‌های تئاتر استانی معطوف می‌شود.
وی افزود: چراکه درحقیقت مهم‌ترین و اصلی‌ترین موتور محرک و زنده بودن هنر تئاتر در استان‌ها و مهم‌ترین دلیل فعالیت هنرمندان تئاتر در استان‌ها و شهرستان‌های سراسر کشور به تولید آثار آن‌ها و ارائه‌شان در جشنواره‌های استانی و در صورت توفیق‌شان به‌عنوان آثار برگزیده در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر خلاصه می‌شود. این همان امید و قوتی بود که به مثابه دمیدن روحی تازه در کالبد به اغماء رفته فعالیت هنرمندان تئاتر در سایه شیوع کرونا در کشورمان به شمار می رفت.
نمایش استان‌ها، خط مقدم فعالیت‌های فرهنگی در حوزه تئاتر کشور
الوند با تأکید بر آنکه نمایش استان‌ها بی هیچ تردیدی به‌عنوان خط مقدم فعالیت‌های فرهنگی در حوزه هنرهای نمایشی کشور به‌شمار می‌رود ضمن تقدیر از مدیران و متولیان انجمن‌های هنرهای نمایشی سراسر کشور و همچنین هنرمندان تئاتر در استان‌ها که با تمام سختی‌های تمرین و تولید تئاتر در قالب رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی این مهم را به انجام رساندند گفت: بار دیگر هنرمندان ایران تئاتر ثابت کرده‌اند که با وجود کمترین امکانات می‌توانند به واسطه بحران‌هایی مانند شیوع کرونا از تهدیدها،فرصت بسازند.
مدیر هماهنگی تئاتر استان‌ها در پاسخ به پرسش خبرنگار فرهنگ سار مبنی بر آنکه آیا احتمال برگزاری جشنواره تئاتر استانی برای چهار استان قم، البرز، ایلام و اصفهان که تا به امروز برگزار نشده است وجود دارد گفت: با توجه به شیوع بالای کرونا در چهار استان نام‌برده شده و تأکیدات ستاد ملی مقابله با کرونا در این استان‌ها برگزاری جشنواره در این چهار استان لغو و منتفی است. اما برای فعالیت و پویش هنرمندان تئاتر در این استان‌ها شاهد برگزاری جشنواره‌هایی در عرصه نمایشنامه‌نویسی بودیم.
الوند با اشاره به آنکه تمامی آثار حاضر در جشنواره‌های تئاتر استان‌ها با وجود رعایت تمامی شیوه‌نامه‌های بهداشتی توسط هنرمندان، تنها برای اعضای هیات داوران به نمایش درآمد خاطرنشان کرد: استان‌هایی که تمایل داشتند تا مخاطبان نیز به جریان تولید آثار بپیوندند، مانند تجربیات پیشین صورت گرفته در تهران، توصیه‌شان به هنرمندان ضبط آثار و ارائه آن‌ها در قالب فضای مجازی بود. خوشبختانه در این عرصه نیز تمامی استان‌ها و هنرمندان کشورمان کارنامه موفق و قابل تقدیری از خود به یادگار گذاشته‌اند.
لزوم توجه مدیران به این مهم که تئاتر هنری زنده است
مدیر هماهنگی تئاتر استان‌های اداره‌کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصریح کرد: باوجود تمامی فعالیت‌های صورت گرفته، همت مدیران و البته ایثار و فداکاری هنرمندان تئاتر استان‌ها، نباید توفیق برگزاری جشنواره تئاتر استانی و بهره‌گیری از ظرفیت فضای مجازی به محملی برای بی‌توجهی مدیریت کلان تئاتر کشور برای برطرف ساختن موانع و آسیب‌ها در صورت استمرار شیوع ویروس کرونا در کشورمان تبدیل شود.
وی با تاکید بر آنکه تئاتر هنری زنده، وام‌دار ارتباط مستقیم و نفس به نفس با مخاطبان است خاطرنشان کرد: بستر فضای مجازی تنها به دلیل بحرانی مانند ویروس کروناست که می‌تواند تا حدودی پاسخ‌گوی این نیاز چه در عرصه برگزاری رویدادهای جشنواره‌ای و چه در حوزه استمرار فعالیت هنرمندان تئاتر باشد. دراین‌میان شاید بیشترین آسیب و ضرر به مخاطبان محدود تئاتر در کشورمان بازمی‌گردد.
بعد از کادر درمان، فداکاری اهالی تئاتر ستودنی‌ست
الوند با اشاره به آنکه هنرمندان تئاتر در کشورمان نیز مانند کادر درمان، پزشکان و پرستاران که در خط مقدم مبارزه با ویروس کرونا دست به ایثار و فداکاری زده‌اند؛ در حوزه فعالیت خود ایثارگر و فداکار به‌شمار می روند یادآور شد: تئاتر هنری گروهی است و از نخستین گام‌های آن در حوزه تولید تا درنهایت اجرای عمومی آثار نیازمند تعامل، همکاری، اتحاد و دست در دست یکدیگر نهادن تمامی عناصر و بخش‌های نمایشنامه‌نویسی، کارگردانی، بازیگری و متخصصان امور فنی است تا درنهایت اثر تئاتری به مخاطب ارائه شود.
حال در شیوع ویروس کرونا با وجود خطرات فراوانی که تمرین تئاتر در فضای بسته و اجرای آن داشته و دارد، رعایت کردن شیوه نامه‌های بهداشتی از یک‌سو و ازسوی دیگر فداکاری هنرمندان تئاتر که حتی دراین‌میان خطراتی که ممکن است جان آن‌ها را تهدید کند را نیز برای روشن نگه‌داشتن چراغ این هنر و پاسخ‌گویی به مطالبات مخاطبان به جان خریدند. این ایثار و فداکاری با هیچ زبانی و هیچ نوع حمایت مادی قابل تقدیر نیست.
افزایش مخاطبان به سبب فضای مجازی و امید به ادامه دار بودن آن در پساکرونا
الوند ضمن تاکید بر تلاش مسئولان و متولیان امر تئاتر در کشور در راستای حمایت بی‌چون‌وچرا از خانواده نجیب و شریف هنر تئاتر که به سبب شیوع ویروس کرونا و محدود شدن فعالیت‌شان از نظر معیشتی و اقتصادی، روزهای سختی را می‌گذرانند اظهار داشت: هنرمندان تئاتر نشان داده‌اند که چراغ این هنر همان چراغ زندگی است و بی هیچ تردیدی خاموش شدنی نیست چراکه تمام جهان بر این اصل تاکید دارد که تنها هنری که می‌تواند بالاترین تأثیر را در رشد، بالندگی و پویایی فرهنگ هر جامعه‌ای داشته باشد هنر تئاتر است .
مدیر هماهنگی استان‌های اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: خوشبختانه مردم نیز با در جریان قرار گرفتنِ ایثار و فداکاری هنرمندان تئاتر در ایام ویروس کرونا که تمام سختی‌ها را به جان خریده و برای زنده نگاه داشتن این هنر و پاسخ به نیاز مخاطبان‌شان دست به تولید و اجرای آثار نمایشی زده‌اند، بیشتر متوجه اهمیت این هنر شده‌اند.
الوند در پایان ابراز امیدواری کرد آن‌چنان که فضای مجازی ثابت کرد می‌توان تعداد مخاطبان را افزایش داد، با بازگشت شرایط به حالت عادی شاهد افزایش مخاطبان و ضریب نفوذ هنر تئاتر در سراسر کشور باشیم. چراکه تعالی و توسعه فرهنگ در هر جامعه‌ای مهم‌ترین استوانه‌اش به توسعه تئاتر در آن جوامع بستگی دارد.
