به گزارش فرهنگ سار؛ استان گلستان بیش از صد کیلومتر نوار ساحلی دارد و تا سده‌های پیشین با برخورداری از امکان دسترسی به خلیج گرگان و دریای خزر و در نتیجه ایجاد بنادر گمیش‌تپه، گز و ترکمن از جمله مسیرهای ارتباطی ایران با اروپا از طریق شوروی (کشورهای کنونی شمال خزر) به حساب می آمد.
کم توجهی به دریاها و پهنه های آبی مانند خلیج گرگان و فراگیری باور بی تفاوتی به این نعمت نیلگون از اواخر دوران قاجار به بعد سبب شد فعالیت مخرب بشر در این مناطق گسترش یافته و در کنار تغییرات جوی و اقلیمی زمینه نابودی زیستگاه های ارزشمند فراهم شود.
خلیج گرگان سال‌هاست که گرفتار چالش‌هایی از جمله کمبود آب برای تجدید حیات آبزیان، شکار بی رویه، لایروبی نکردن کانال های آبرسان، افزایش تعداد آب بندان و مزارع پرورش ماهی در بالا دست شده و این عوامل بر بحرانی شدن شرایط منطقه افزوده و ضرورت تلاش برای حل آن را جدی تر کرده است.
بر اساس داده های سازمان نقشه برداری کشور بیش از ۲۷ درصد از وسعت ۴۰۰ کیلومتر مربعی خلیج گرگان در سال های اخیر خشک شده و کم توجهی به آن امکان بیشتر شدن این محدوده را تشدید کرده است.
همین چند روز پیش فائزه سلامی از کارشناسان سازمان نقشه برداری در جریان بازدید از ایستگاه ترازسنج بندرترکمن در کرانه خلیج گرگان و جزیره آشوراده افزود: به ازای یک سانتی متر کاهش سطح تراز آب دریای خزر حدود یک کیلومتر مربع از وسعت خلیج گرگان کاهش یافته و با افزایش رو به رشد گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی و در نتیجه کاهش سطح تراز آب دریا لزوم پایش مستمر سطح دریای خزر و خلیج گرگان بیشتر می شود.
دغدغه هایی از همین جنس سبب شد حل مشکلات در دولت رنگ و بوی تازه‌ای به خود بگیرد و توجه به سمت حفاظت از این عرصه های آبی ارزشمند جلب شود تا با احیای خلیج گرگان توسعه اقتصادی و گردشگری و زیست محیطی گلستان رونق یابد.
در همین پیوند رییس سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر اجرای مصوبات ستاد احیای تالاب های کشور خاطرنشان کرده است: مدیریت و احیای تالاب میانکاله و خلیج گرگان یکی از اولویت های ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب های کشور است و باید با نگاه علمی و تخصصی، استمرار اتصال آب دریای خزر به خلیج گرگان که به دلیل رسوب گذاری و برخی فعالیت های انسانی دچار اختلال شده است؛ اولویت هرچه بیشتری بگیرد.
عیسی کلانتری با ارزشمند قلمداد کردن استفاده از فناوری نوین و به خصوص دانش سنجش از دور در تعیین دقیق حجم آب مخزن تالاب‌های کشور برای تعیین حقابه و بررسی اثرات اکولوژیکی ناشی از نوسانات آب؛ بر تولید داده ها در ماه‌های مختلف و مقایسه آنها در دوره کوتاه و بلند مدت تاکید دارد.
وی همچنین خواستار مطالعه دقیق و جامع بر دلایل پسروی آب دریای خزر و سناریوهای پیش رو ناشی از اثرات پسروی خلیج است.
لایروبی رودخانه‌های منتهی به خلیج گرگان، افزایش حق‌آبه بیشتر و انتقال آب نکارود، لایروبی کانال‌های چپاقلی و خوزینی، پمپاژ از پساب نکارود و ایجاد کانال جدید از راهکارهای مطرح شده کارشناسان برای نجات خلیج گرگان به شمار می رود.
بر اساس آخرین دستاوردهای پژوهشی، لایروبی کانال خزینی و چپاقلی موثرترین تاکتیک برای حفظ وضع کنونی خلیج گرگان است که انجام آن موجب رشد ۳۳ درصدی ورودی آب به این پهنه آبی خواهد شد.
به گفته جعفر عزیزپور عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی؛ در حالت طبیعی هر ثانیه ۲.۷ متر مکعب آب وارد خلیج گرگان می شود که لایروبی راه های منتهی به این پهنه آبی دبی آب ورودی به خلیج را ۱.۸ متر مکعب بر ثانیه افزایش داده و میزان آب سرازیر شده به خلیج گرگان را به ۳.۶ متر مکعب بر ثانیه خواهد رساند.
همچنین برخی اساتید دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان به جدیدترین نظریه مبتنی بر داده علمی از سوی سازمان نقشه بردای استناد می کنند که بر اساس آن سرعت خشک شدن خلیج گرگان بسیار نگران کننده است.
کارشناسان تغییر اقلیم و گرمایش جهانی هم برداشت بی‌رویه از سفره‌های آبی اطراف خلیج، کاهش بارندگی و افزایش تبخیر را به عنوان مهمترین دلایل خشک شدن خلیج گرگان مطرح می کنند.
تحلیل داده‌های ناشی از اجرای آخرین پژوهش میدانی اساتید علوم حوزه دریایی نیز نشان می‌دهد که لایروبی دالان‌های منتهی به خلیج گرگان، اثربخش‌ترین روش برای نجات این زیستگاه ارزشمند آبی دریای خزر است.
به گفته مدیر کل مهندسی سواحل و بنادر سازمان بنادر و دریانوردی کشور؛ لایروبی کانال چپاقلی برای احیای خلیج گرگان مصوبه کارگروه ساماندهی سواحل، بنادر و جزایر است که با آب نگاری انجام شده باید این عملیات به عنوان یکی از مسیرهای منتهی به خلیج گرگان انجام شود.
حمید خلیلی در گفتگو با فرهنگ سار افزود: بهترین مسیر برای لایروبی و ورود آب خزر به خلیج گرگان کانال چپاقلی است که امیدواریم همکاری و اقدام مشترک سازمانهای بنادر و دریانوردی و محیط زیست منجر به بازگشت دوباره زندگی و حیات به خلیج شود.
مدیر کل تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست هم گفت: برای احیای خلیج گرگان و شبه جزیره میانکاله از سوی کارشناسان محیط زیست پروژه‌های کوتاه مدت تعریف شده و پروژه‌های بلند مدت نیز تا حداکثر پنج سال اجرا خواهد شد.
مسعود باقرزاده کریمی تاکید کرد که برای اجرای پروژه‌های احیای خلیج گرگان و میانکاله تمام دستگاه‌های عضو ستاد ملی تالاب‌های کشور موظف به انجام مصوبات این پروژه از جمله تسهیل ارتباط بین دریا و خلیج گرگان هستند.
وی افزود: پس از اعلام مطالعات تکمیلی از سوی مرکز علوم اقیانوس شناسی کشور ، این پروژه‌ها در ۲ گروه با اثربخشی زیاد و کم تدوین شده که جلوگیری از خشک شدن تالاب و افزایش شوری آب میانکاله و خلیج گرگان، کاهش بار آلودگی و جلوگیری از تغذیه گرایی تالاب میانکاله و خلیج گرگان و جلوگیری از تخریب و تصرفات اراضی از جمله این پروژه‌ها هستند.
به‌گفته وی، تعیین حد بستر و حریم میانکاله و خلیج گرگان، تعیین و تامین نیاز آبی میانکاله از ۱۱ رودخانه منتهی به خلیج گرگان و میانکاله، ترسیم برنامه کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی در حوضه تالاب‌ها جلوگیری از ورود پساب‌های کشاورزی تشدید اقدامات بازدارنده برای برخورد با تالاب خواری نقش بسزایی در احیای خلیج گرگان ایفا خواهد کرد.
استاندار گلستان نیز پیش از این با اشاره به استمرار پسروی آب و ضرورت شتاب‌بخشی به عملیات احیای خلیج گرگان گفت: بر اساس طرح مطالعات اقیانوس‌شناسی ایران، مهمترین راهکار نجات خلیج گرگان لایروبی کانال‌های خوزینی و چپاقلی است.
به گفته هادی حق شناس؛ لایروبی رودخانه های منتهی به خلیج گرگان و تامین حق‌آبه های رودخانه های منتهی به خلیج از دیگر راهکارهای اجرایی برای نجات این پهنه آبی /جنوب/ شرق خزر است.
وی اضافه کرد: در صورتی که اقدامی برای احیای خلیج گرگان صورت نگیرد به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار شده و شهرهای اطراف خلیج تحت تاثیر ریزگردها قرار خواهد گرفت.
به گزارش فرهنگ سار؛ ثبت خلیج گرگان در سال ۱۳۵۴ به همراه تالاب میانکاله و لپو زاغمرز در استان مازندران به عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر ثابت کرد این خلیج و نواحی اطراف آن یک مجموعه ارزشمند زیست محیطی است که علاوه بر حفظ چرخه زیست دریای خزر در معیشت جوامع محلی اثرگذاری مستقیم دارد.
خلیج گرگان با کارکرد اقتصادی و اکولوژیکی در تکثیر آبزیان، ماهیان استخوانی و غضروفی، جذب پرندگان مهاجر و حفظ چرخه زیست دریای خزر دارای اهمیت بوده و در معیشت جوامع محلی نیز اثرگذاری مستقیم و نقش مهمی دارد.
خلیج گرگان یکی از بزرگترین مخازن آب شیرین متصل به دریای خزر نیز هست و تداوم زندگی بسیاری از جانداران در بزرگترین دریاچه زمین به اتصال آن با دریا وابسته است.
این پهنه آبی از لحاظ موقعیت جغرافیایی در جنوب شرقی دریای خزر و حوزه شهرستان های بندرترکمن، بندرگز، نوکنده و بهشهر از ۶۰ کیلومتر طول و حداکثر ۱۲ کیلومتر عرض برخوردار بوده و دارای امتداد شرقی – غربی است.
آخرین وضعیت خلیج گرگان در گزارش تصویری فرهنگ سار (اینجا) قبل دیدن است.
