۲۵ اردیبهشت در تقویم، روز بزرگداشت ابوالقاسم فردوسی طوسی (۳۲۹ هجری قمری – ۴۱۶ هجری قمری)، شاعر حماسه‌سرای ایرانی و سرایندهٔ شاهنامه، حماسهٔ ملی ایران، است. در ادبیات ایران و جهان فردوسی را با القاب حکیم سخن و حکیم طوس بزرگ‌ترین سرایندهٔ پارسی‌گو می شناسند.
بحث زنان در شاهنامه و جایگاه ایشان در این حماسه ملی یکی از مباحثی است که به خصوص در دهه های اخیر محل گفت‌وشنفت کارشناسان بوده و تفسیرهایی را برجسته ساخته است.
کسانی که بر اهمیت زنان در شاهنامه صحه گذارده اند با اشاره به ابیات ستایش از زن نظر آن گروه دیگر را نقد کرده اند. به عنوان مثال: بر خلاف آن چه در بیشینه افسانه های ملل بوده که پهلوانان و قهرمانان از وصلت خدایان با مردم و از الهه ها به دنیا می آیند در شاهنامه تمام قهرمانان از بطن زن به دنیا می آیند. این زنان هستند که پهلوانان را به دنیا می آورند و در این اثر در جاهای مخلتف ستایش می شوند:
ز مرد خردمند بیدارتر/ ز دستور داننده هوشیارتر
همه کهترانیم و فرمان توراست/ بدین آرزو، رای و پیمان توراست
به رغم این جایگاه اما برخی به استناد اشعار و اشاراتی در شاهنامه، فردوسی را مصداقی از زن ستیزی معرفی می کنند که نه تنها جایگاه ویژه ای برای زنان قائل نیست بلکه دائم به نکوهش آنان می پردازد.
به گیتی بجز پارسا زن مجوی/ زن بدکنش خواری آرد به روی
زن و اژدها هر دو را خاک به/ جهان پاک ازین هر دو ناپاک به
ما مدیون مادرانمان هستیم
فریدون جنیدی در گفت وگو با خبرنگار فرهنگ سار و در توضیح جایگاه زنان در شاهنامه بیان کرد: نقشی را که فردوسی درباره زنان در شاهنامه بیان کرده هیچ کسی در هیچ کتاب باستانی دیگری نگفته و آن نقش خانه سازی است که در دست مادران بوده است.
هوشنگ (به اوستایی: haošyangha – هئوشینگه که از دو واژهٔ هوش و هَنگ است و به پهلوی: hōšang به معنای کسی که منازل خوب فراهم سازد، یا بخشندهٔ خانه‌های خوب، است) یعنی خانه خوب را مادران ما ساخته اند، منتهی در شاهنامه هایی که نقاشی می شود، هوشنگ را مردی کشیده اند که سبیل و ریش دارد و سنگ می زند که ما را بکشد.
وی افزود: در صورتی که این گونه نیست و این کلمه همان معنی خانه خوب را می دهد که اشاره به دوران مادرسالاری دارد؛ یعنی زمانی که مادران که فرزندان را در غیاب پدر نگهداری می کردند و پدر در آن زمان نبود و مردان برای تهیه میوه و غذا به جنگل ها می رفته و همه تمشیت امور زندگی در دست مادران بوده است.
مدیون مادرانمان هستیم که آنقدر کوشش کرده اند و بینش داشته اند که بالاخره کم کم خانه ها را ساختند و ما را به آرامشی در زندگی رساندند.
جنیدی تصریح کرد: این نقش مادر در شاهنامه فردوسی است منتهی من اینها را در کتاب داستان ایران بر بنیاد گفتارهای ایرانی نوشته ام و ثابت کرده ام که هوشنگ مادران بودند نه یک مرد ریش و سبیل داری که سنگ می زند.
این شاهنامه‌پژوه در توضیح اهمیت نقش مادران تاکید کرد: در این زمان آبیاری و زراعت توسط مادران انجام شده است و همه آسایش زندگی که در جامعه بشری تا پایان پدید می آید به همت مادران بوده که در شاهنامه منعکس است. منتهی اغلبِ کسانی که شاهنامه خوانده اند این را به اشتباه تفسیر کرده اند.
زن‌ستیزی برآورد نادانی در خوانش شاهنامه است
جنیدی در پاسخ به ماهیت ادعای آنان که فردوسی را به زن ستیزی محکوم کرده اند خاطرنشان کرد: اصلا چنین چیزی وجود ندارد و کسانی که چنین بحثی را مطرح می سازند، شاهنامه ناخوان هستند و نادان شاهنامه را خوانده اند.
در شاهنامه هرچه هست، ستایش زن است. البته ستایش زن نوشته نشده است بلکه ستایش کشاورزی است که مادران انجام داده اند، ستایش آبیاری است که مادران انجام داده اند، ستایش لباسی است که مادران برای ما دوخته اند و …
وی در توضیح عنوان مادر در شاهنامه یادآور شد: مادر زن است؛ امروز را در نظر نگیریم که زنانی هستند که مادر نمی شوند و این موضوع منطبق با شرایط اجتماعی امروز است اما در زمان باستان همه زنان در اولین فرصت مادر می شدند. به همین دلیل مادر و زن فرقی نمی کند و تلفظ دیگر زن، کن هست و کن به معنی خانه است.
جنیدی در انتها و در پاسخ به این پرسش که آیا حقیقتا زنان در شاهنامه دارای کنشگری و اراده ای محکم تصور می شوند، گفت: صددرصد این گونه است. این اراده در زنان بوده است که توانسته اند در طی هزاران سال جامعه بشری را هدایت کنند. خواهی نخواهی وقتی بحث خانه را مطرح می کنیم (که زنان سازنده خانه و آرامش ما بوده اند) مسائل دیگر هم به این موضوع پیوند خورده است یعنی جامعه را مادران برای ما درست کرده اند.
