تاریخ، پیشینه و به بیان ساده‌تر اگر نگوییم عامیانه‌تر، سن و سال آئین و کنش‌های آیین‌مند با کتاب قطور تاریخ تمدن بشر یکسان و هم‌تراز است. در حقیقت در طول شکل‌گیری و تکوینِ فرهنگ و تمدن بشر از نخستین گام‌های پیمایش مسیر توسعه و پیشرفت، خرده فرهنگ‌ها و در ادامه کنش‌های فرهنگی و رفتارهای آیینی، بخشی جدایی‌ناپذیر از نحوه زیست و زندگی انسان در تواتر تاریخ بوده‌است.
با شکل‌گیری مفهوم پژوهش و جایگاه نگاه‌های علمی و آکادمیک در حوزه شکل‌گیری و تکوین مفهوم فرهنگ و تمدن که یکی از اصلی‌ترین انگاره‌های آن بر مفهوم دین استوار است، ثابت شده شکل‌گیری رفتارهای آئینی و کنش‌مند دینی ریشه‌ای عمیق در نخستین گام‌های بشر در حوزه شکل‌دهی فرهنگ و تمدن در قالب خرده فرهنگ‌های آیینی داشته‌است.
به همین سبب با ظهور و بروز ادیان و آموزه‌های خداوند در قالب وحی و سخنان رسولان هدایت‌بخشش برای تبیین مسیر سعادت و رستگاری انسان‌ها، در اغلب مناسک دینی، شاهد رفتار آئین‌مند از سوی مردمان دین‌باور در طول تاریخ بشر بوده‌ایم.
ایران به‌عنوان یکی از کشورهای شکل‌دهنده تمدن جهانی دارای یکی از غنی‌ترین رفتارهای آیین‌مند در تمامی مناسبت‌های ملی و مذهبی است. حتی پیش‌از شکل‌گیری مفاهیم ملی و مذهبی، با مداقه در رفتارها و کنش‌های منطبق با نحوه زیست نیاکان و پیشینیان‌مان در این سرزمین پهناور و گسترده به‌ویژه در ارتباط با مفهوم طبیعت و ستایش پروردگار شاهد کنش‌های آیینی و شکل گیری خرده فرهنگ‌های آیین‌مند بودیم.
به‌گونه‌ای که در گران‌سنگ‌ترین کتاب‌های تاریخ تمدن جهان نیز می‌توان ریشه رفتارهای آیینی بیش‌از پنج هزار ساله (تا ۶ هزار سال) را در رفتار ایرانیان آیین‌مند به‌خوبی رصد کرد.
تطبیق آیین‌ها و رفتارهای آیین‌مند ایرانیان همزمان با پذیرش اسلام
همزمان با ورود اسلام و پذیرش این دین هدایتگر و مبین توسط ایرانیان، بسیاری رفتارهای آئینی با رویکرد مذهبی راه خود را به سمت باورها و بنیان‌های آداب، رسوم و شعائر دین مبین اسلام در زیست ایرانیان باز کرد. به گونه‌ای که غنی‌ترین تجلی آن رفتارهای آیینی را می‌توان در دو ماه محرم و رمضان به‌عنوان ماه‌های بسیار مهم برای مسلمانان و شیعیان به‌خوبی مشاهده کرد.
رمضان ۱۴۰۰ خورشیدی مطابق با ۱۴۴۲ قمری دومین سالی است که ایرانیان همسو با تمام مسلمانان جهان روزه خود را در سایه ویروس کرونا به افطار می‌رسانند. این بحران، بخش مهمی از رفتارهای آیینی مردمان مسلمان ایران‌زمین در این ماه را دست‌خوش تغییر کرد.
شاید مهم‌ترین آنها آیین‌های مرتبط با پهن کردن سفره‌های نذری و سفره‌های افطاری برای اقوام، خانواده، دوستان و نیازمندان است. همچنین مفهوم صله رحم نیز در سایه قرنطینه خانگی فصلی دیگر از آئین‌های ایرانیان باورمند به سیر و سلوک عارفانه ماه صیام را دست‌خوش تغییر قرار داد.
اما تعدد و تکثر و آئین‌های مرتبط با ماه رمضان آن‌چنان زیاد است که با فروکاست تعدادی از آنها شاهد پررنگ شدن برخی دیگر هستیم. برخی دیگر که در سلسله گزارش‌هایی در ایام ماه مبارک رمضان به بازتاب آنها می‌پردازیم به آن دست از رفتارهای آئینی اختصاص دارد که این روزها در سایه خانه‌نشینی و قرنطینه خانگی می‌تواند رهیافتی برای بهره بردن از فرصت و زمانی باشد که مؤمنان روزه‌دار این‌بار فصلی از لحظات و دقایق حاضر در منزل خود و پای سفره‌های سحری و افطار را با همان کنش‌های آئین‌مندی گره بزنند که پیش‌از این پدران و مادران و نیاکانمان بر آن نمط استوار بودند.
در این سلسله گزارش‌ها در کنار رصد آئین‌ها به بازتاب آن دسته از آیین‌های نمایشی ماه رمضان خواهیم پرداخت که امکان انجام آن، امروز نیز توسط خانواده‌ها در محیط خانوادگی‌شان مقدور باشد.
برکت سفره و فیض گشودن روزه روزه داران در آیین «بر بانگ»
مطابق رسم معهود و سنت مالوف ماه صیام مسلمانان علاوه بر لب بستن بر خوردن و آشامیدن؛ جسم و روح را نیز به روزه داری از کلام ناصواب گرفته تا رفتار ناشایست تربیت می کنند و برای هر یک از این مراتب، مراسم آیینی مختلفی را برگزار می‌کنند. برپایی سفره های افطاری و روزه گشودن نیز یکی از آیین‌های متجلی دیگر در میان رفتارهای آیینی و نمایشی مردمان مسلمان اهل تسنن در استان کردستان است.
آیین نمایشی بر بانگ برای گشودن روزه بعد از اذان مغرب یکی دیگر از آیین‌های کهن مردمان کردستان به ویژه شهرستان های اورامان و مریوان به شمار می رود.
آیین بر بانگ قدمتی بیش از ۱۰۰۰ سال را در رفتار مردمان مسلمان دارد. در لحظات غروب آفتاب و پیش از اذان مغرب با مناجات خوانی، دعا خوانی و اذکار و ادعیه و آدابی در میان مردمان مسلمان اهل تسنن منطقه به اجرا می رسد.
در برپایی این آیین که در مساجد یا در خانه بزرگان و معتمدان هر محله و منطقه برگزار می شود، سفره بزرگی پهن می شود و در خانه و مسجد به روی روزه‌داران باز می‌شود. هر یک از مردمانی که در برپایی این سفره افطاری و برای گشودن روزه و میزبانی از میهمانان آماده می شود بنا به وسع خود، خرما و نان محلی مانند «کولیره» یا «برساق» گرفته تا چای و فرنی و آش های محلی را پای سفره افطار می گذارند.
پیش از فرا رسیدن لحظات اذان مغرب، مومنان روزه دار گرد سفره جمع می شوند و ضمن ستایش خداوند رحمان نسبت به برکاتی که به زندگی آنها بخشیده برای سلامتی دیگر مسلمانان دعا می کنند و با فرا رسیدن لحظه اذان مغرب و پس از اقامه نماز جماعت، پای سفره می‌نشینند و روزه خود را می‌گشایند.
ادای فریضه نماز مسلمانان روزه‌دار در آیین تراویح
محمد هاشمی در کتاب مردم شناسی و رفتار شناسی دیار کردستان درباره آیین «نماز تراویح» به عنوان یکی از آیین های مذهبی مردمان اهل تسنن استان کردستان آورده است: در میان اهل سنت، رسم براین است که نمازگزاران پس از به جای آوردن نماز عشا، به ادای نماز «تراویح» می‌پردازند و این آداب، هر شب تا آخر ماه رمضان ادامه دارد.
وی می‌افزاید: نماز تراویح در اصل ۲۰ رکعت است و آداب آن به این گونه است که پس از هر ۲ رکعت، سلام داده می شود و پس از هر چهار رکعت نیز استراحت (وقفه کوتاهی) انجام می شود. جمعیت زیادی برای ادای نماز تراویح در مساجد کردستان گرد هم می‌آیند و این سنت جایگاه خاصی در میان مردمان اهل سنت و کُردها دارد.
معمولا هر شب پس از به جای آوردن «نماز تراویح»، امام جماعت مسجد سخنرانی می کند و مولودی خوانی و اشعار مذهبی نیز توسط گروه دف نوازی اجرا می‌شود.
