۳۰ سال از رحلت آیت‌الله‌العظمی شهاب‌الدین مرعشی نجفی گذشت. به اعتقاد «غلامرضا امیرخانی»، معاون پیشین کتابخانه ملی ایران ایشان میراث‌دار پیشینیان در حوزه نسخ خطی است و کتابخانه‌ای که بنا نهاد، در حال حاضر یکی از سه کتابخانه مهم جهان اسلام در حوزه نسخ خطی است.
وی درباره جایگاه آیت‌الله مرعشی نجفی گفت: علمای شیعه از قدیم‌الایام نسبت به سنت گردآوری نسخ خطی و حفاظت و صیانت از میراث مکتوب علمای گذشته اهتمام می‌ورزیدند. در این میان، غالب آنها کتابخانه‌ای داشتند که برخی از آنها کتابخانه معظم و مجهز فراهم آورده بودند برای مثال در دوران ۲۳۰ ساله حکومت صفوی، شیخ بهایی و علامه مجلسی چنین بودند
معاون پیشین کتابخانه ملی یادآور شد: بیشترِ این کتابخانه‌ها البته در گذر زمان، دستخوش حوادث روزگار قرار گرفتند؛ به تاراج رفتند، به فروش رسیدند و یا حتی سر از حراجی‌های خارج از کشور درآوردند.
امیرخانی ادامه داد: آیت‌الله مرعشی نجفی از مراجع بزرگ شیعه در دوره معاصر هم از این دست علما بود که چنین علاقه‌ای داشت و شاید بتوان گفت میراث‌دار پیشینان در حوزه نسخ خطی است. او که پس از رحلت آیت‌الله‌العظمی بروجردی، مرجع عام جهان تشیع در سال ۱۳۴۰، به‌همراه آیات عظام خمینی و گلپایگانی و چند تن دیگر از مراجع در ایران و حکیم و خویی در عراق، در جایگاه مرجعیت قرار گرفت، سنت کتابخانه‌داری و نسخه‌شناسی علمای اعلام را ادامه داد.
وی درباره مصائب و مسائلی که در این راه متحمل شده است، اضافه کرد: آیت‌الله مرعشی نجفی از جوانی به این کار همت کرد و حتی در نجف، بر سرِ نسخه‌ای از کتاب «ریاض‌العلماء» به زندان افتاد. جز این، چیزی جز عشق و عِرق نمی‌توانست او را به نماز و روزه استیجاری، که به زبان آسان است، ترغیب کند تا با درآمد ناشی از آن، به خرید نسخه‌های خطی اقدام کند. او شاید در آن سال‌های جوانی هیچ‌گاه به ایجاد چنین کتابخانه‌ای فکر نمی‌کرد اما به اهمیت حفظ این نسخه‌ها و تلاش برای حفظ آنها به قدر توانی که داشت، واقف بود. او همّ و غم خود را مصروف حفظ نسخه‌های خطی کرد و این غیرت و حمیّت به میراثی چنین عظیم بدل شد.
عضو هیأت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران درباره انتقال این آثار به قم گفت: ایشان پس از آمدن به ایران، این کتب را هم با خود آورد، در ۱۲ شهریور ۱۳۵۳ مصادف با نیمه شعبان کتابخانه‌ای ایجاد کرد که به‌مرور گسترش یافت. در این میان، چون مقام مرجعیت هم داشت، خیلی‌ها نسخه‌های خود را به آیت‌الله اهدا می‌کردند و حتی به دوستان و شاگردان خود هم سپرده بود هرجا نسخه‌ای خاص دیدند، برایش بیاورند. چنان شد که حالا کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، یکی از سه کتابخانه مهم جهان اسلام در حوزه مخطوطات است.
امیرخانی ۲ عامل را برای این کتابخانه و محفوظ ماندن آثارش تشریح کرد: نخست آنکه در ۲۴ اسفند ۱۳۶۷، حضرت امام نامه‌ای به نخست‌وزیر وقت نوشتند و با تأکید بر این که «کتابخانه حضرت آیت‌الله آقای نجفی مرعشی دامت برکاته از کتابخانه‌های کم‌نظیر و شاید بتوان گفت بی‌نظیر ایران است»، دولت را مؤظف کردند کتابخانه گسترش یابد و چنین هم شد. کتابخانه البته تعطیل نشد، بلکه با خریداری املاک پیرامون بنای قدیم، ساختمانی تازه بنا کردند که کلنگ احداث آن، در ۲۲ تیر ۱۳۶۹، یعنی کمتر از دوماه پیش از وفات آیت‌الله مرعشی نجفی به زمین خورد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: عامل دوم هم، وجود و حضور فرزند عالم و فاضل او، دکتر سیدمحمود مرعشی نجفی بود. او با همان درایت و عنایت پدر و تخصصی که از سال‌ها در کنارِ ایشان بودن به‌دست آورده بود، نه‌تنها کتابخانه به محاق نرفت، که روزبه‌روز تقویت هم شد. او شخصا به کشورهای مختلف سفر کرد و به‌دنبال نسخ خطی رفت و چنان شد که امروز، آثاری در این کتابخانه وجود دارد که در سرتاسر جهان بی‌نظیر است. اگر گفته شود، او یکی از برترین نسخه‌شناسان حال حاضر جهان است، سخنی به گزافه نگفته‌ایم. همه اینها سبب شد تا کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، از بلیّات محفوظ ماند. کاری که شاید خیلی از مؤسسات حکومتی و نهادها و سازمان‌های دولتی باید انجام دهند، این کتابخانه یک‌تنه انجام داده است.
امیرخانی درباره نسخ خطی منحصربه‌فرد کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی خاطرنشان کرد: ازجمله، دستخطی از شیخ طوسی ملقب به شیخ‌الطائفه و صاحب دو کتاب از کتب اربعه شیعه («التهذیب» و «الاستبصار») است که روی نسخه ای از آثار خودش نوشته است. و این در کنار دستخط‌هایی است که از شیخ بهایی و علامه حلی و علامه مجلسی و دیگر بزرگان در دست است. نمونه دیگر، قرآن به خط ابن بواب ملقب به قبلهالکتّاب که از او فقط یک قرآن دیگر در کتابخانه چستربیتی ایرلند می‌شناسیم. جز این، از کتاب «زَبور»، از کتب عهد عتیق هم کهن‌ترین نمونه در این کتابخانه است.
وی تاکید کرد: این کتابخانه حتی محدود و محصور به کتب اسلامی نشده و نسخه‌های منحصربه‌فردی از اروپا، یعنی پس از اختراع ماشین چاپ توسط یوهان گوتنبرگ در اینجا وجود دارد.
