حجت الاسلام محمدتقی دیاری بیدگلی روز یکشنبه درباره وضعیت پژوهش های علوم قرآنی به خبرنگار معارف فرهنگ سار گفت: دانشگاه های ما تا رسیدن به دانشگاه های نسل سوم تا ششم در سطح ملی و بین المللی حتی در حوزه دانش های پایه و تجربی در موارد بسیاری، فرسنگ ها فاصله دارند.
وی افزود: شش مرحله و نسل دانشگاهی وجود دارد که دانشگاه های نسل اول به انتقال دانش و توجه به آموزش صِرف می پردازند و دانشگاه های نسل دوم به تولید دانش اهمیت می دهند و همچنین به پژوهش و آموزش در کنار هم و توسعه دوره های تحصیلات تکمیلی می پردازند.
دیاری اضافه کرد: دانشگاه های نسل سوم ضمن تولید ثروت از طریق شرکت های دانش بنیان به همراه صنعت به دنبال مهارت افزایی و کارآفرینی هستند و دانشگاه های نسل چهارم به رهبری جامعه می پردازند و با کار و عمل به صحنه اجتماع ورود کرده و توسعه فناوری، درآمدزایی و تجاری سازی ایده ها را در برنامه های خود قرار می دهند.
وی افزود: دانشگاه های نسل پنجم نقش انسان سازی و تمدن سازی دارند و نقش اصلی یک دانشگاه؛ توجه بیش از پیش به علوم انسانی و تمدن سازی دانشگاه هاست و دانشگاه های نسل ششم بر امر پژوهش با مدیریت تحقیق و توسعه و رویکرد به سوی فناوری های جدید تمرکز می کنند.
این پژوهشگر علوم قرآنی ادامه داد: پژوهش و تحقیق، فرآیندی برنامه ریزی شده، هوشیارانه، نظام مند و قابل اعتماد برای یافتن حقایق و فهم عمیق مسایل است. بنابراین، پژوهش نیازبه برنامه، مدیریت، بردباری و هوشیاری در شناخت واقعی از شبکه نیازها در زمینه ها و عرصه های مختلف علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در ساحت های گوناگون ملی و بین المللی دارد.
وی افزود: پژوهش های علوم قرآنی در مراکز حوزوی و دانشگاهی، تابعی از متغیرهای مختلف فرهنگی و اقتصادی در نهادها و مراکز تصمیم گیری و تصمیم سازی است و تافته ای جدا بافته از نظام مدیریتی حاکم بر حوزه ها و دانشگاه ها نیست. بنابر این اگر نگاهی از نظر کمیت به ویژه در چهار دهه گذشته تا کنون به این حوزه ها بیاندازیم، حجم تألیفات و آثار تدوین شده و پیدایش نشریات تخصصی علوم قرآنی، تفسیری و حدیثی رو به افزایش و رویکرد به مطالعات قرآنی در عرصه داخلی و خارجی در مجموع، مطلوب بوده است.
دیاری اضافه کرد: البته این پژوهش ها از لحاظ کیفی و محتوایی و انطباق با شاخصه ها و مؤلفه های پژوهش های بنیادین، کاربردی و توسعه ای و پر نمودن خلأها و نیازهای واقعی جامعه هدف، نیازمند ارزیابی دقیق و علمی است و باید کارشناسان و صاحب نظران از زوایای گوناگون به بررسی و تحلیل بپردازند.
وی ادامه داد: با این حال به رغم پرداختن به برخی از حوزه ها و ورود به مباحث تطبیقی و تحلیلی و بین رشته ای و روزآمد شدن آنها و همچنین آسیب شناسی علمی و شناخت توانمندی ها و نقاط ضعف و قوت این دست از آثار تولید شده، باید گفت آفات و آسیب هایی که احیانا کیفیت پژوهش های قرآنی را تنزل می دهد، نشانگر آن است که هم اکنون دانشگاه های ما در حوزه مطالعات علوم انسانی و دانش های قرآنی، جزو دانشگاه های نسل دوم قرار دارد.
نیمی از پژوهش های قرآنی معطوف به نیازهای فرهنگی و اجتماعی است
نویسنده کتاب درآمدی بر تاریخ علوم قرآنی درباره پژوهش های کاربردی اظهار کرد: کاربردی بودن پژوهش های علوم قرآنی در مرحله اول بستگی به تعریفی دارد که از تحقیق کاربردی ارائه می شود. از طرف دیگر نمی توان بدون مطالعه و بررسی دقیق، آماری قابل قبول ارائه داد!
وی افزود: پژوهش های کاربردی به پژوهش هایی گفته می شود که در پی دستیابی به اصول و قواعدی هستند که بتوان آنها را در عمل و اجرا به کار بست و این تحقیقات در پی شناخت علل مشکلات و حل آنها هستند و کاربردی فراگیر دارند و با توجه به شناخت نسبی که از فعالیت های استادان و دانشجویان در گرایش های علوم قرآن و حدیث و تفسیر دارم، می توانم ادعا کنم که حدود نیمی از پژوهش ها معطوف به نیازهای فرهنگی- اجتماعی و پاسخگوی جوامع علمی و قشر تحصیلکرده دانشگاهی و حوزوی است.
دیاری تاکید کرد: البته باید تعریفی جدید و متفاوت از تعریف رسمی موجود از کاربردی بودن پژوهش های حوزه علوم انسانی و الهیات و دانش های قرآنی ارائه داد.
به گفته این استاد دانشگاه بخشی از مسؤولیت نیازسنجی و شناسایی خلأهای موجود به ویژه در زمینه تألیف منابع درسی و کمک درسی دانشگاهیان بر دوش سازمان مطالعه و تدوین علوم انسانی، دانشگاه ها و برخی مراکز علمی و پژوهشی حوزوی از جمله پژوهشگاه حوزه و دانشگاه نهاده شده است.
مروری بر انواع تحقیقات از نظر هدفمندی
وی همچنین گریزی به تحقیق و پژوهش از نظر هدفمندی مطالعه زد و گفت: هر تحقیق به یکی از انواع بنیادی، کاربردی و توسعه ای قابل تقسیم است که تحقیقات بنیادی در پی شناخت و کشف روابط بین پدیده ها و درک اصول و قوانین طبیعی است که این تحقیقات نظریه ها و فرضیه ها را آزمایش می کند، قوانین علمی را کشف کرده و مرزهای دانش را توسعه می دهد.
دیاری ادامه داد: تحقیقات کاربردی بر داده ها و نتایج تحقیقات بنیادی تکیه دارد و در پی دستیابی به اصول و قواعدی است که بتوان آنها را در عمل و اجرا به کار بست که این تحقیقات در پی شناخت علل مشکلات و حل آنها هستند و کاربردی فراگیر دارند.
وی افزود: تحقیقات توسعه ای نیز در پی شناخت راه های بهبود یا افزایش تولید و روش های جدید تولید کالا و خدمات بوده و عمدتأ متوجه نوآوری در فرآیندها، ابزارها و محصولات در یک زمان و مکان خاص هستند. در واقع، هدف از انجام تحقیقات توسعه ای، ایجاد یک معرف جامع تر از نتایج تحقیقات انجام شده و گسترش دامنه مطالعات این تحقیقات است.
این پژوهشگر علوم قرآنی همچنین به تحقیقات تقاضامحور اشاره کرد و گفت: این نوع به تحقیقاتی اطلاق می شود که مستقیما از سوی دستگاه یا نهاد اداری، فرهنگی و یا جامعه صنعتی به مراکز علمی حوزوی و دانشگاهی پیشنهاد داده می شود و در ازای پژوهش های انجام شده، هزینه پرداخت می کنند که در یکی دو سال گذشته تلاش هایی از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به طور خاص برای تقاضا محور کردن رساله ها و پایان نامه های دانشجویی انجام گرفته است.
چرا دانشجویان کمتر به معضلات اجتماعی می پردازند؟
وی درباره علت کم توجهی دانشجویان علوم و معارف قرآنی در پژوهش های خود به مسائل و مشکلات اجتماعی گفت: متاسفانه مراکز علمی برنامه ای مدون و منسجم برای کاربردی و یا تقاضامحور کردن پایان نامه های دانشجویان نداشته اند.
دیاری ادامه داد: این در حالی است که در بند (ج) ماده ۶۴ قانون برنامه ششم توسعه کشور آمده است «دولت مجاز است به منظور پیشتازی در اقتصاد دانش بنیان و افزایش تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، برای توسعه و انتشار فناوری و حمایت از شرکت های دانش بنیان مطابق قانون بودجه سنواتی نسبت به حمایت مالی از پژوهش های تقاضامحور مشترک با دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری و حوزه های علمیه در موارد ناظر به حل مشکلات کشوراقدام نماید؛ مشروط به اینکه حداقل ۵۱ درصد از هزینه های آن را کارفرما و یا بهره بردار تأمین و تعهد کرده باشد.»
وی افزود: از طرف دیگر دانشجویان نیز با توجه علایق شخصی و زمینه های شغلی، چندان اقبالی برای پرداختن به معضلات و پدیده های اجتماعی نشان نمی دهند. از این روی، محدودیت های زمانی، شغلی و مالی دانشگاهیان را نیز می توان از جمله موانع پژوهش های کاربردی دانست. البته گاهی پرداختن به مسائل ویژه اجتماعی و سیاسی روز جامعه، پیامدهای سیاسی و امنیتی هم در پی داشته و چه بسا، این امر نیز مانعی بزرگ بر سرِ راه این گونه تحقیقات باشد.
پاسخ به بخشی از نیازهای جامعه از طریق پژوهش های میان رشته ای
دیاری درباره وضعیت پژوهش های میان رشته ای قرآنی گفت: ضرورت انجام تحقیقات بینارشته ای به ویژه در حوزه الهیات به دلیل پیوستگی و نیازمندی دانش های قرآنی، حدیثی و تفسیر به علوم پایه، ادبیات، تاریخ و مانند آنها و در حوزه علوم انسانی و مسایل اجتماعی به ویژه علوم اجتماعی، جامعه شناسی، روان شناسی، فلسفه مضاف یا فلسفه اخلاق یا فلسفه دین و علوم ارتباطات امری بایسته و شایسته است.
وی افزود: مسلما بخشی از نیازهای فرهنگی، اخلاقی و اجتماعی جوامع انسانی را می توان از طریق پژوهش های بینارشته ای پاسخ گفت و بدین معنا، توجه و اهتمام ویژه به موضوعات و مسائل اجتماعی و یافتن پاسخ و چاره اندیشی و کشف راهکارهای پیشگیری و درمان آسیب ها و مشکلات اجتماعی از جمله پژوهش های روزآمد کاربردی محسوب می شود.
مروری بر آسیب های جدی در عرصه پژوهش کشور
این استاد دانشگاه برخی از آسیب های جدی در عرصه پژوهش را برشمرد و گفت: نداشتن باور و عزم ملی به پژوهش، عدم آشنایی لازم و کافی دانش پژوهان حوزوی و دانشگاهی با روش تحقیق علمی، نبود مراکز نیازسنجی و بانک اطلاعات و عدم تشخیص نیازهای واقعی از آسیب های این حوزه است.
وی افزود: نپرداختن به نیازهای اساسی عرصه پژوهش به ویژه در حوزه علوم انسانی، موازی کاری مراکزپژوهشی و هدررفتن منابع مالی و انسانی، ناکافی بودن بودجه متناسب با انتظارات پژوهشی، نادیده انگاشتن اخلاق در عرصه پژوهش وافزایش سرقت و تقلب علمی و همچنین بی انگیزگی دانشجویان در امرپژوهش از دیگر مشکلات پژوهش است.
توجه ناکافی به کرسی های نقد و آزاداندیشی در دانشگاه ها و حوزه ها، فقدان نقدهای جدی و منصفانه علمی، دغدغه جدی ارتقای شغلی ومرتبه علمی دانشجویان واستادان، عدم اهتمام لازم مراکزقانون گزاری واجرایی کشور به نتایج پژوهش های علمی در عرصه عمل، مدرک گرایی و درآمدزایی از طریق پژوهش و وجود مؤسسات پایان نویسی از دیگر مشکلاتی است که به گفته این استاد دانشگاه در عرصه پژوهش وجود دارد.
دیاری افزود: عدم حمایت جدی از تولیدات علمی داخلی، مرزبندی های ارزشی برای فعالیت های علمی، عدم بهره گیری لازم از نوع پژوهش ها و مطالعات غربی ها و همچنین عدم توجه لازم به مباحث بین رشته ای، بومی نشدن بسیاری از آثار و تألیفات ترجمه ای از مشکلات این حوزه است.
وی ادامه داد: فقدان ارتباط و تعامل جدی و سازنده علمی بین مراکزعلمی داخل و خارج، عدم دسترسی آسان به اطلاعات علمی روزآمد، عدم آشنایی با زبان های زنده دنیا و در نتیجه ضعف جدی در ترجمه آثار و همچنین مشکل ارتباط مستقیم با محافل و مجلات علمی دانشگاهیِ بین المللی از مشکلاتی است که در حوزه پژوهش وجود دارد.
