نشریه انگلیسی زبان میدل ایست مانیتور به تازگی با انتشار این خبر اعلام کرد، عربستان که به طور غیر رسمی برای وارد آوردن فشار به ترکیه تلاش می کند، فشار مضاعفی را برای تحریم کالاهای ترک آغاز و به بنگاه های اقتصادی داخلی خود اعلام کرده که باید روابط تجاری خود را با ترکیه کاهش دهند.
در همین ارتباط هفته گذشته نیز تعداد زیادی از کامیون های ترکیه ای حامل محصولات تجاری این کشور را نیز در مرزهای ورودی متوقف کرده که همین مساله موجب شدت گرفتن تنش های میان دو طرف شده است.
روزنامه ترکیه ای دنیا نیز در گزارشی با تایید این خبر اعلام کرد که دولت عربستان به طور جداگانه با صاحبان بنگاه های تجاری مختلف در این کشور تماس گرفته و به آنها دستور داده با شرکت های ترکیه ای معامله نکرده و هیچ محصول ساخت ترکیه را هم خریداری نکنند. دولت عربستان هر شرکتی را که از این دستور سرپیچی کند جریمه خواهد کرد.
سال گذشته نیز چندین کامیون حامل منسوجات و مواد شیمیایی ترکیه از سوی دولت سعودی در مرز متوقف شد و مقامات ریاض در پی تشدید تنش ها با طرف ترکیه ای، نام «امپراتوری عثمانی» را در کتاب های درسی دانش آموزان به «اشغالگران عثمانی» تغییر داده و در سال جاری نیز نماد سلطان سلیمان عثمانی را از خیابانی در ریاض برداشتند.
ترکیه نیز قصد دارد در صورت ادامه این شرایط به سازمان تجارت جهانی شکایت و ادعای خسارت کند.
تحریم های پیاپی عربستان علیه کالاهای ترکیه
طی سال های اخیر این برای سومین بار است که عربستان کالاهای ترک را تحریم می کند. نخستین بار در آذر ماه سال ۱۳۹۷ و پس از قتل جمال خاشقچی از سوی عوامل سعودی که در کنسولگری عربستان در استانبول رخ داد، و پس از آن عادل الجبیر وزیر خارجه وقت سعودی نیز در مصاحبه با روزنامه “الشرق الاوسط” از ترکیه خواست تا دست از افشاگری درباره پرونده جمال خاشقچی بردارد، بلافاصله پویشی از سوی برخی کاربران در عربستان راه اندازی شد که در آن خواسته شده بود تا کالاهای ترکیه مورد تحریم قرار گیرند.
جمال خاشقچی، روزنامه نگار و ستون نویس روزنامه “واشنگتن پست” و تبعه عربستان، دوم اکتبر سال ۲۰۱۸ بعد از ورود به کنسولگری عربستان در استانبول هرگز بیرون نیامد و پس از هفته ها و با تلاش مستمر ترکیه، سرانجام مقامات سعودی تحت فشارهای بین المللی پذیرفتند که او به عمد توسط مأموران رژیم ریاض به قتل رسیده است. این موضوع روابط ریاض و آنکارا را وارد یک تنش جدید کرد.
اختلاف از کجا ناشی شد؟
به اعتقاد بیشتر کارشناسان عمده اختلاف میان ترکیه و عربستان از زمان وقوع انقلاب مصر در بهمن ماه سال ۱۳۸۹ (فوریه ۲۰۱۱ میلادی) آغاز شد. پس از آنکه «محمد البدیع» رهبر اخوان المسلمین مصر حکومت «حسنی مبارک» را فاقد مشروعیت عنوان و ارتش نیز در برابر جمهوری این کشور رسید، ترکیه از معدود کشورهایی بود که در تمام مدت انقلاب مردم مصر و حتی پس از آن به حمایت بی وقفه خود از اخوانی ها پرداخت.
رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه در همان روزهای نخست پس از پیروزی انقلاب مردم مصر، آن را به رسمیت شناخت و با حمایت از مهندس محمد مرسی عملا خود را در کنار انقلابیون اخوانی مصر قرار داد و بدین ترتیب علاقه دیرینه و وابستگی اندیشه خود را به جمعیت اخوان المسلمین به نمایش گذاشت. این موضوع به مذاق سعودی ها و به طور کلی جریان وهابیت خوش نیامد و همین امر موجب شد تا دو طرف آرام آرام در مقابل یکدیگر صف آرایی کنند
البته گرایش طیب اردوغان به اندیشه و جریان اخوانی ها را که ریشه در تمایلات اقتدارگرایانه وی و افکار عثمانیسمی او دارد، نمی توان بی تاثیر در تقابلش با آل سعود و به ویژه جریان وهابیت دانست.
اما به رغم این شرایط سیاسی ترکیه و عربستان و تنش های رو به تزاید میان آنها با ورود به منازعات منطقه ای به ویژه در سوریه و سپس در لیبی را نیز نمی توان بی تاثیر در تشدید تنش های میان دو طرف دانست.
سوریه دومین محل مناقشات ریاض و آنکارا
سوریه و تحولات مربوط به این کشور نیز دومین محل مناقشه علنی ترکیه و عربستان به رغم اتحاد روزهای اولیه شکل گیری بحران در آن کشور در ۲۶ ژانویه ۲۰۱۱ (۶ بهمن ۱۳۸۹) است. گرچه هر دو طرف در ابتدا و با هدف کنار گذاشتن بشار اسد رییس جمهوری قانونی سوریه حمایت های زیادی از گروه های تروریستی تحت نظر خود انجام داده و هماهنگ عمل کردند، اما در نهایت با بروز اختلاف میان تروریست ها در میادین نبرد، ریاض و آنکارا نیز اختلافات دیرینه خود را آشکار کردند تا جایی که حتی تروریست های تحت امرشان با استفاده از تسلیحات سنگین به جان یکدیگر افتادند.
لیبی و رودرو قرار گرفتن عربستان و ترکیه برای چندمین بار
مشخص بود که هر دو کشور عربستان و ترکیه با اهداف خاصی وارد منازعات لیبی شدند. به طور خلاصه بعد از حضور نظامی و نیابتی دو طرف در سوریه و نیز توفیق نیافتن آنها در رسیدن به اهدافشان در این کشور آنها تصمیم به کوچی دیگر برای ادامه چالش ها و بازی های نظامی مورد علاقه خود گرفتند و بدین ترتیب این دو به همراه برخی از متحدانشان همانطور که پیش بینی می شد، وارد خاک لیبی شدند.
حمایت از شورشیان وابسته به خلیفه حفتر ژنرال سابق ارتش لیبی از سوی عربستان، امارات و مصر و جانبداری و حمایت از فائز سراج و دولت قانونی لیبی از طرف ترکیه دستاویزی شد تا بار دیگر این چند کشور به همراه برخی کشورهای اروپایی وارد یک کشور ثالث شوند و بدین ترتیب بار دیگر طرفداران و مروّجان اخوانی در برابر پیروان وهابی صف آرایی کردند.
البته در کنار دعوای حیدری نعمتی این دو، هر دو کشور عربستان و ترکیه اهداف مستقلی را در لیبی دنبال می کنند که به اختصار می توان به شرح زیر آن را بیان کرد.
اهداف ترکیه برای حضور نظامی در لیبی را به اختصار می توان در چند محور خلاصه کرد:
۱- ترکیه با حضور در لیبی به بهانه پشتیبانی از دولت قانونی این کشور حضور نظامی خود را به طور مستقیم بعد از قبرس، سوریه و گاها عراق در لیبی نیز پی خواهد گرفت.
۲ – ترکیه با این حضور به احتمال زیاد اگر عربستان و امارات و مصر به عنوان حامیان خلیفه حفتر و نیروهایش مقابلش بیاستند، با کمک قطر خواهد توانست برخی حساب های باقی مانده از درگیری های سوریه را با این سه کشور تسویه کند.
۳- این درگیری ها در هر صورت با حمایت آمریکا از هر دو طرف خواهد بود.
۴- ترکیه همچنین با حضور مستقیم نظامی در خاک لیبی خواهد توانست به لفاظی ها و تهدیدهای خلیفه حفتر پاسخ قاطعی بدهد.
اما در مورد عربستان و اهداف این کشور برای حضور در لیبی به نظر می رسد موضوع با حضور سایر بازیگران از جمله ترکیه در لیبی متفاوت باشد.
واقعیت آن است که شناخت اهداف عربستان برای دخالت این کشور در حوزه های مختلف برخلاف ظاهر ساده آن بسیار دشوار است. برای مثال بسیاری از کارشناسان حضور این کشور در برخی کشورهای منطقه از جمله سوریه و یمن را تلاش برای ممانعت از گسترش حوزه نفوذ ایران ارزیابی می کنند که بخشی از آن می تواند درست باشد، اما صرف نظر از آن دستیابی به منابع انرژی مانند نفت که به دنبال خود سرازیر کردن پول های زیادی را به همراه دارد نیز از اهداف این کشور می تواند باشد. مثلا یمن از این ویژگی برخودار است و سعودی ها بدون طمع دستیابی به حوزه های نفتی یمن که گفته شده حتی بیشتر از عربستان می تواند باشد، وارد یمن نشده اند.
سعودی ها همچنین به دلیل برخورداری از یک ایدئولوژی تحریف شده به نام وهابیت ضمن آنکه تلاش می کنند این ایدئولوژی افراطی را با صرف هزینه های زیاد به سایر ملت ها منتقل کنند، ضمنا تلاش زیادی را می کنند تا با تربیت نیروهای افراطی و مطیع، فضای کافی را برای ماندگاری خود مهیا سازند. سعودی ها همچنین به دلیل برخورداری از یک ایدئولوژی تحریف شده به نام وهابیت ضمن آنکه تلاش می کنند این ایدئولوژی افراطی را با صرف هزینه های زیاد به سایر ملت ها منتقل کنند، ضمنا تلاش زیادی را می کنند تا با تربیت نیروهای افراطی و مطیع، فضای کافی را برای ماندگاری خود مهیا سازند.
این شیوه که اشاعه ایدئولوژی افراطی وهابیت مانند مخدری برای سعودی ها کارکرد داشته از سوی هیچ کارشناس منصفی تاکنون رد نشده و به همین علت به نظر می رسد لیبی در شمال آفریقا و نزدیکی به اروپا به عنوان یکی از آسیب پذیرترین نقاط جهان در برابر تروریست ها و نیز دسترسی به دریای مدیترانه از موقعیت ارزنده ای نزد سعودی ها برخوردار است.
بر این اساس به نظر می رسد روند رودرو قرار گرفتن ترکیه و سعودی در روزها و هفته های آینده در حوزه های مختلف از جمله اقتصاد و تجارت وارد مسیری جدید و البته پرتنش تر شود که باید به انتظار نشست و تحولات میان این دو را به دقت مورد بررسی قرار داد.
