روزنامه شرق یکم دی یادداشتی به قلم اشکبوس طالبی روان‌شناس مقیم مریلند منتشر کرد و نوشت: هر گونه ستیز با غیر من، ناشی از یک بخش از پروسه هویت‌یابی یا معنی‌دادن به هویت یا کیستی خود است. این هویت‌یابی برای متمایزکردن خود با غیرخود، ممکن است که از ترس مایه بگیرد؛ ترس ازدست‌دادن، ترس ازدست‌دادن موقعیت و ترس ازدست‌دادن ثروت و هویت. در پروسه اکتساب یک هویت اجتماعی یا social identity ممکن است احترام و همدلی و یگانگی باعث این پروسه کیستی ما شود که آن هم یادگیری است. Stereotypeها اگر با آگاهی و تجربه علمی صیقل نخورند، به نژادپرستی و تبعیض فرامی‌روند؛ یعنی از احساس به فکر و به عمل درمی‌آیند.
این آموزش‌های اجتماعی ناآگاهانه و گاهی آگاهانه‌اند و برای ما گرایش یا attitudes می‌سازند و این گرایش‌ها هم افکار ما را و هم احساسات، عواطف و رفتار ما را و همچنین خواب و آینده ما را تا حد زیادی شکل می‌دهند. این ٧٠ میلیون آمریکایی که درحال‌حاضر آمریکا را دارند دوشقه می‌کنند، تحت تأثیر همین stereotypeها و attitudeها هستند و با استدلال و تجربه که به این گرایش یا رفتار نرسیده‌اند. آنها تصور می‌کنند نصفه دیگر دشمن آنها هستند و از ترس نصفه دیگر به اتهام‌زنی و پرخاشگری دست می‌زنند.
خب چه باید کرد؟
همان کاری که فنلاندی‌ها در آموزش‌وپرورش کرده‌اند و به بچه‌هایشان قبل از آموزش حساب و هندسه یاد می‌دهند که با بچه‌های دیگر گفت‌وگو کنند، تعامل کنند و آنها را همان‌طور که هستند قبول کنند و از بازی با آنها لذت ببرند. مردم مالزی و مردم عمان هم همین کار را می‌کنند. هیچ راهی نیست جز اینکه این ترس‌های درونی را به هوشیاری و خودآگاهی بیاوریم تا بر آنها مسلط شویم یا اینکه قوانین اجتماع را تغییر دهیم و قوانین کشوری را مسلط کنیم. در مسقط برای تماشا به سومین مسجد بزرگ دنیا رفتیم، تا قبل از اذان ظهر، مسجد و اطراف پر بود از اروپایی‌ها، آمریکایی‌ها و ژاپنی‌های جهانگرد با لباس‌ها و دوربین‌های خودشان بدون هیچ محدودیتی. قبل از اذان بلندگو از همه خواست مسجد را فقط برای نمازگزاران خالی کنند. فرش‌های مخصوص نماز را آوردند و پهن کردند و نمازگزاران وارد شدند. سه دسته نمازگزار در سه قسمت مسجد به سه طریق مختلف نماز ظهر را شروع کردند. از راهنمای عمانی سؤال کردم که جریان چیست؟ چرا یکجا جمع نمی‌شوند تا نماز بخوانند؟ گفت: طبق قوانین کشور کسی نمی‌تواند از مذهب مردم سؤال کند؛ غیرقانونی است، دستگیری درپی دارد. شیعیان، سنی‌ها و عمانی‌ها به سه طریق نماز می‌خوانند و اشکالی هم نیست. ما انسان‌ها بیش از آنکه تحت تأثیر ژن‌هایمان باشیم، تحت تأثیر آموزش‌های اجتماعی‌مان هستیم و آموزش‌های مذهبی‌مان و آموزش‌های فرهنگی‌مان.
