به گزارش خبرنگار فرهنگی فرهنگ سار، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو امروز یکشنبه در سومین مراسم از سلسله نشست‌های تماشای خورشید که به بزرگداشت استاد مهدی محقق اختصاص دارد، خطاب به این استاد و پژوهشگر گفت: شما قطب‌نما هستید و فکر می‌کردیم روزگار علامه‌ها به سر رسیده و علم تخصصی شده که ویژگی جهان مدرن است. شما در ادبیات و عرفان و فقه و طب سنتی استاد هستید.
حجت الله ایوبی با بیان این که «چه کنیم که روزگار سختی است و نمی‌توانستیم پذیرای خیل مشتاقان شما باشیم اما امروز شما را به تماشای خورشید می‌خوانیم»، افزود: سخنرانی‌های استاد مانند ارکستر سمفونیک دلچسب و دلپذیر است. او یک معلم به معنای واقعی کلمه است. ناصرخسرو (شاعر قرن چهارم) و ابن‌بطوطه (سیاح و جغرافی‌دان قرن هشتم) با آثار استاد محقق این‌گونه محبوب محافل علمی شدند.
استاد محقق دوگانه سنت و تجدد را یگانه کرد
سخنران بعد، غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود و گفت: من از ١٣۴٧ در دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران با دکتر محقق آشنا شدم و از نعمت علم و دانش و محبت او بهره‌مند برده‌ام. علاوه بر کنگره‌ها و محافل علمی، در بعضی موسسات کار مشترک داشته‌ایم. ازجمله در بنیاد دایرهالمعارف اسلامی که دوره‌ای مدیرعامل بود و در فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، ٣٠ سال توفیق ارتباط داشته‌ام.
او با مطرح کردن این سوال که جایگاه استادانی مانند او در عرصه فرهنگ معاصر کجاست، افزود: ما با دوگانه سنت و تجدد آشنا هستیم. تاریخ معاصر ما، تاریخ این کشاکش است. در دانشکده ادبیات استادانی نقش ایفا کردند که بیشتر از علوم غربی از معارف حوزوی بهره‌مند بودند.
حدادعادل افزود: این نوع استادان با برخورداری از تحصیلات حوزه و سپس با ادامه تحصل در دانشگاه‌ها موفق شدند این دوگانه را یگانه کرده و از گسیختگی بکاهند. نمونه‌های آن، علامه قزوینی، سیدجعفر شهیدی، عباس زریاب خویی و محمدرضا شفیعی کدکنی هستند که با آشنایی با معارف دینی، استاد دانشگاه هستند. استاد محقق به این سلسله تعلق دارد که در هجوم موج تجدد، نسل دانشگاهی را با معارف اسلامی آشنا کرده است. پس از انقلاب این خیابان یک‌طرفه، دوسویه شده است و حالا می‌توان ارزیابی درستی از فعالیت های او داشت.
آثار استاد بسیار متنوع است؛ تدریس ادبیات غربی، تالیف کتاب عربی برای محصلان دبیرستانی تا تدریس مطول برای استادان ادبیات عرب، آثار قرآنی، آثار کلامی و اصول و فقه، توجه به تشیع، کارهای ادبی و سراغ متون مشکل رفتن مانند ناصرخسرو و تاریخ علم، عرصه های پژوهش او بوده است.
حدادعدل ادامه داد: او دانشمند منزوی و کناره‌گیر نبوده که در کتابخانه خود را محبوس کند. از خصوصیات او این بود که همیشه بی قرار بوده و میل به حرکت داشته است.
او اضافه کرد: محقق علاوه بر ایران در انگلیس، کانادا و مالزی تدریس کرده است. یکی از خصوصیات او این است که با استادان غربی که از مشاهیر خاورشناسی بوده‌اند همکاری کرده و با آنها، همکاری علمی داشته است. او همچنین خصلت دایره‌المعارفی دارد. جوانان را تشویق می‌کند و آغوش بازی برای هرکسی که شوق علم دارد، داشته است.
رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی در پایان گفت: او بخت‌یار بوده که همسری ارجمند و خردمند داشته که بخشی از توفیق علمی دکتر محقق را باید مرهون این بانو بدانیم.
استاد محقق؛ پایه‌گذار روابط بین‌المللی دانشگاهی در حوزه علوم انسانی
سپس، محمود نیلی احمدآبادی، رئیس دانشگاه تهران، پشت تریبون قرار گرفت و اظهار داشت: هر زمان در دانشگاه تهران از مفاخر دانشگاه صحبت کردیم، همواره نام ایشان در صدر ایستاد و همه از خدمات او نام بردند. وقتی خدمت استاد رسیدم، واقعا گذر زمان را حس نکردم و گویی هم‌نشینی با او در شمار عمر آدمی به حساب نیاید.
در حالی امروز به روابط بین‌المللی بها می‌دهیم که او یک‌تنه پایه‌گذار روابط بین دانشگاهی در حوزه علوم انسانی بوده که نمونه آن، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران- دانشگاه مک‌گیل است.
نیلی با اشاره این دست از بزرگداشت‌ها ادامه داد: شعور عمومی یک ملت را می‌سازد. و حالا که کرونا را می‌بینیم نخست امر بهداشتی و پزشکی دیده شد ولی امروز می‌بینیم مشکل اجتماعی و ساختاری و مدیریتی هست و باز این سوال پیش می‌آید چرا برخی تمدن‌ها باقی مانده‌اند و بعضی دیگر از بین رفته‌اند. وقتی در تاریخ تمدن ایران را مطالعه می‌کنیم آنچه تمدن ما را حفظ کرده نقش دانشمندان و فرهنگ‌سازان. یک ملت وقتی ملت خواهد بود که موضوعاتی برای افتخار کردن داشته باشد. دانشمندان برای ما فرهنگ می‌سازند و اینهاست که پشت یک تمدن و فرهنگ و ملت است و هرقدر بیشتر یافته های علمی آنان را به عمل ببریم آنگاه بیشتر می‌توان به حفظ تمدن‌مان امیدوار باشیم.
آشنایی محقق با قرآن کریم میراث بی‌بدیل حکمای امروز است
علی اکبر صالحی، در ادامه این نشست گفت: من به دور از مداهنه و مجامله به این باورم سخن گفتن در باب فضایل و محامد محقق نیازمند آراستگی چندین هنر است. آنچه برای من جلب توجه می‌کند، آشنایی عمیق و دقیق ایشان با قرآن کریم و میراث بی‌بدیل حکمای اسلامی این که در روزگار ما کیمیاست.
وی افزود: او افزون بر برخورداری از پیوندی وثیق با سنت و مدرسه فکری ایرانی و اسلامی در کاوس در زوایای فرهنگ مغرب زمین همت کرده و آوازه نام و شهرت او از دانشگاه مک‌گیل کانادا تا دانشگاه اسلامی مالزی به گوش می‌رسد. همچنین یکی از احیاگران میراث خرد در عصر اسلامی است. او با بازشناسی و بازآفرینی سنت ناصرخسرو و رازی، به احیای خردگرایی شیعی همت گمارد.
رئیس سازمان انرژی اتمی افزود: به خود می‌بالم که سایه پُرمهر او بر سر اهل معرفت و جویندگان فضل و فضیلت گسترده است و دم گرم او در آهن سرد ما اثر می کند. این خطر، جامعه ایرانی را تهدید می کند که جوانان ما به دستاویز تخصص‌گرایی و عارضه فن‌پرستی آرام آرام با گنجینه فرهنگ و تمدن اسلامی بیگانه شوند.
او ادامه داد: باید دل قوی داریم و امیدوار باشیم که جوانان از جویندگان و پویندگان حکمت در راه می‌نهند و برای ترویج آموزه های ملی طرحی نو درافکند و هنگامه‌ای دیگر برپا می‌کنند.
استاد محقق یکی از مصادیق نور جلال است
حسن بلخاری، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی نیز در مورد استاد محقق گفت: وی پانزده‌سال از عمر خود را در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به بزرگداشت بزرگان فرهنگ ایران مشغول بود.
او اضافه کرد: کلمه خورشید در فرهنگ ما، هم تصویر ماده است و هم معنا. باید در باب این کلمه البته به واژه پهلویِ خَوَرشید رسید که از اصطلاح اوستایی خَوَرنَه که نورِ جلال ترجمه شده است و سهروردی آن را نوری ساطع تأویل و تعبیر کرد که ازسوی خداوند برکسی‌که برگزیده، تابانده می‌شود و برخی مردم بر برخی دیگر برتری می‌یابند.
بلخاری افزود: ما شهادت می‌دهیم یکی از مصادیق اعظم این نور جلال، دکتر محقق است. او که به این نور جانش افروخته شده و این افروختگی، فروزندگی دارد.
در ادامه، نوش‌آفرین انصاری، همسر استاد صحبت کرد: در سال ١٣۴٧ وقتی از کانادا برگشتیم، استاد مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران_ دانشگاه مک‌گیل را تأسیس کرد. نگاه او در این نهاد علمی، بر آثار اسلامی مبتنی است. ازجمله در تاریخ پزشکی آثاری منتشر کرد که یکی از آنها، کامل‌الصناعه علی بن عباس اهوازی است و در این روزهای قرنطینه، استاد ناراحت بود که آیا جلد چهارم این کتاب را خواهد دید.
استاد بر اهمیت این اثر از آن‌جهت اصرار داشتند که قبل از قانون ابن‌سینا نوشته شده و باید ایرانیان بدانند. خوشبختانه این اثر دوهفته پیش چاپ شد و بهترین هدیه به استاد بود. استاد وقتی کتاب را در دست گرفت محمد بن زکریای رازی را در ایام سالمندی یادآور شد.
انصاری افزود: او هرگاه از استادان خود نام می‌برد، برق شوق در چشمانش می درخشد. یکی از آنها ادیب نیشابوری بود که در مشهد از او تلمذ می‌کرد و به من گفت یک سال هرروز دوساعت در محضرش می‌ایستادم تا شاید از او چیزی بیاموزم و تأثیر این تلمذ بر او خیلی زیاد بوده و این تاثیر را خودش بر شاگردانش هم گذاشته است.
در پایان، مهدی محقق، برای حاضران صحبت کرد: دو برادر در عالم تشیع بسیار مهم هستند؛ سیدرضی و سیدمرتضی. نهج‌البلاغه را مدیون سیدرضی هستیم که سخنان امیرالمؤمنین را جمع‌آوری کرد. سیدمرتضی هم کتاب الشافی فی‌الامامه را نوشت و چاشنی عقلی و فلسفی به موضوع امامت زد. وقتی پدر این دو برادر فوت شد، ابوالعلای معری از دمشق به مجلس ترحیم او در بغداد آمد اما چون نابینا بود، در آستانه مجلس نشست. این دو برادر پیشتر او را ندیده بودند. به‌نظرشان رسید او یک فرد عادی نیست. از هیبت او یقین کردند ابوالعلای معری باشد. وقتی او را شناختند، دستش را گرفتند و با شوکت و جلال هرچه تمام‌تر او را به بالای مجلس بردند. این نشانه ایست که در فرهنگ اسلامی، علم اهمیت داشته و تجلیل و تکریم علما از صفات بزرگی است که در مملکت ما بوده و همیشه دانشمندان را گرامی می‌داشتند. ما در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، بیش از نود بزرگداشت برگزار و بزرگداشت‌نامه منتشر کردیم و بر ماست جوانان را با این سرزمین عالم‌پرور آشنا کنیم.
همچنین در این مراسم، سیدعلی‌اصغر میرباقری، رئیس انجمن ترویج زبان وادب فارسی دقایقی سخن گفت.
در انتهای این مراسم، تمبر بزرگداشت مهدی محقق، مُهر خورد و باطل شد.
کمیسیون ملی یونسکو سومین نشست از سلسله نشست های تماشای خورشید را به تجلیل از هفت دهه تلاش صادقانه مهدی محقق در نشر و گسترش علم و ادب و فرهنگ ایران زمین اختصاص داد. در این مراسم چهره‌های فرهنگی و علمی چون علی اکبر صالحی، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی سید مجتبی حسینی معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، احمد مسجدجامعی عضو شورای شهر تهران، غلامعلی حدادعادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، احمد نیلی رییس دانشگاه تهران و یونس شکرخواه استاد ارتباطات حضور داشتند.
استاد محقق (متولد ۱۰ بهمن ۱۳۰۸ خورشیدی) نویسنده، علامه، ادیب، فقیه، مجتهد، نسخه‌پژوه و پژوهشگر تاریخ پزشکی اسلامی، مصحح و شارح کتب ادبی و فلسفی و فقهی، استاد دانشگاه تهران است. در این رویداد که با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و تعداد کمی از حضار در تالار وحدت در حال برگزاری است، از نشان عالی کمیسیون ملی یونسکو ایران ویژه استاد محقق و تمبر یادمان نکوداشت خدمات فرهنگی این پژوهشگر برجسته ادب و فرهنگ فارسی نیز رونمایی می شود. همچنین قرار است از مجموعه داستان های الهام گرفته شده از آثار و اندیشه فیلسوف بزرگ ایرانی اسلامی شیخ شهاب الدین سهروردی تالیف فریدون عموزاده خلیلی نویسنده و پژوهشگر، رونمایی و تندیس این اندیشمند بزرگ به شهر سهرورد تقدیم شود.
