صنعت سفال میبد یزد با قدمتی بیش از یک هزار سال و افتخار کسب مدال طلا از نمایشگاه بین‌المللی مونیخ، در حال حاضر به دلیل وجود مشکلات اقتصادی، مقرون به صرفه نبودن و نداشتن خاک مرغوب، رو به فراموشی است.
به گزارش فرهنگ سار سفال به عنوان یکی از هنرهای ایرانی، حاصل هنر دستان هنرمند و ماهری است که به گل به دست آمده از آب و خاک رس، شکل می‌دهند و ظروف و دیگر کاربری‌های سفالین می‌سازند.
سفالگری در شهرهای مختلف ایران به خصوص همدان رواج دارد ، میبد نیز یکی از مراکز معروف سفالگری در ایران از زمان گذشته تاکنون است ، کاسه‌های کباره‌ای آن زبانزد است و طرح‌های نقش بسته بر ظروف سفالی این خطه نظیر گنجشک و ماهی نیز الهام گرفته از طبیعت کویر است.
نقش خورشید خانم که توسط هنرمند میبدی «مرتضی آقایی» برای اولین بار در سال ۱۳۵۰ طراحی شد ، نمودی زیبا از تابش خورشید سوزان در دل کویر است.
سفال و زیلو هر کدام جزئی از هویت میبد و وسیله امرار معاش مردمی هستند که با روی آوردن به این هنر، سالها در کارگاه‌های نمور و تاریک زحمت کشیده و با گذران زندگی همراه با قناعت در سایه کسب روزی حلال و اندک، موجب رونق این هنر در سالیان گذشته شده‌اند.
امروز نیز با توجه به تمایل داشتن نسل جدید به گذران زندگی مرفه، رونق داشتن این هنرها که صنعت هم محسوب می‌شوند نیاز به حمایت مسوولان و همراهی و همدلی هنرمندان دارد تا با هم اندیشی و تلاش در استفاده از دانش و تکنولوژی روز در تولیدات هنری به مدد نوآوری و ابتکار و خلاقیت ، میراث دار و رونق بخش این عرصه‌های هنری باشند.
اگر جز این باشد ، این هنرهای ارزنده هر کدام به خصوص سفال رو به افول می‌روند.
البته با تلاش و کوششی که در چند سال گذشته انجام گرفت شاهد جهانی شدن شهر میبد به نام زیلو بودیم و حال سفال نیز که می‌توانست شهرت جهانی شدن همانند زیلو داشته باشد و مورد بی توجهی‌هایی قرار گرفته نیاز به همت برای مصون ماندن و نجات از ورطه فراموش شدن و رو به نابودی رفتن دارد.
سفالگران میبدی از مشکلات خود می‌گویند
یکی از سفالگران میبد به گران شدن مواد اولیه رنگ آمیزی و لعاب سفال و سرامیک نسبت با سالهای گذشته اشاره کرد و حمایت مسوولان را خواستار شد.
عباس پورغلامی میبدی که ۳۷ سال در زمینه تولید و طراحی نقوش بر روی سفال فعالیت دارد، افزود: وضعیت خراب بازار به ویژه پس از شیوع ویروس کرونا سبب شده تا بیمه کردن کارگران در کارگاه مقرون به صرفه نباشد و در نتیجه آنها به کار کردن در کارگاه رغبت و تمایلی نداشته باشند.
وی نداشتن خاک مرغوب را عمده مشکل این حوزه اعلام کرد.
همچنین جمال آقایی، سفالگر دیگر میبد نیز با اشاره به نبود خاک مورد نیاز برای سفالگری گفت: ۴۰ سال است که در این حوزه فعالیت دارم و پدر و پدربزرگم غلامرضا و ابوالحسن آقایی میبدی نیز نسل در نسل به این کار مشغول بودند و من و همکاران دیگر نیز میراث‌دار آنها هستیم.
وی افزود: پیگیری مشکلات سفالگری مربوط به اداره میراث فرهنگی است که متاسفانه آنها بی‌توجه به وجود اجناس غیربومی به خصوص ظروف سفال همدان در بازار سفال میبد هستند و در حال حاضر نیز به واسطه شیوع ویروس کرونا بازار از رونق و فروش افتاده است.
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر سه تا پنج نفر منحصرا به تولید و فروش سفال در میبد مشغول هستند، یادآور شد: بی توجهی مسوولان به وجود اجناس غیر بومی در بازار سفال میبد باعث شده تولید کنندگان سفال به علت مقرون به صرفه نبودن به جای تولید به فروش سفال روی آورند.
آقایی مراحل سفالگری که مواد اولیه آن خاک میبد است را شستن گل ، آسیاب گل ، مخلوط شدن با آب در گِلخانه ، خیس خوردن به مدت ۴۸ ساعت ، چرخکاری و سپس ماندن به مدت ۳۲ ساعت زیر نایلون پلاستیکی برای چرخکاری دوباره و ساخت ظروف عنوان کرد.
وی مراحل بعدی کار را بعد از خشک شدن ظروف به مدت ۲ روز ، پرداخت و تراشکاری و آماده کردن ظروف برای پخت در کوره ذکر کرد.
مشکل تامین خاک مورد نیاز سفالگری
دیگر سفالگر میبدی نیز به مشکل جدی تامین خاک سفال اشاره کرد و آن را مشکلی برشمرد که با وجود پیگیری‌های انجام شده همچنان مسوولان با همراهی نکردن اجازه برداشت خاک مناسب و شیرین مورد نیاز برای تولید سفال در منطقه مورد نظر سفالگران واقع در محدوده مسکن مهر را نمی‌دهند.
جمال پهلوان‌شمسی افزود: خاک سفال بر خلاف سرامیک از خود میبد است و از این رو به برداشت خاک از مناطق مناسب برای استفاده در تولید سفال نیاز است.
وی تصریح کرد : انتخاب سفالگری به عنوان شغل برای مردم دیگر مقرون به صرفه نیست و فرزندان سفالگران تمایلی به ادامه کار پدران خود ندارند و کار در کارخانجات و روی آوردن به شغلهای دیگر را به این فعالیت ترجیح می‌دهند.
پدر وی رجبعلی پهلوان شمسی که مدتی پیش در سن ۸۰ سالگی فوت کرد ، از جمله پیشکسوتان این حوزه بود.
سید هادی علمچی دیگر سفالگر میبدی و فعال این حوزه که منحصرا به تولید و فروش سفال مشغول است نیز به مشکل تامین خاک اشاره کرد که باید مسوولان نسبت به رفع آن با اختصاص یک منطقه در محل مورد نظر سفالگران توجه داشته باشند.
مسوولان، همراهی نمی‌کنند!
مدیرعامل شرکت تعاونی سفالگران میبد نیز گفت: این شرکت با پیگیری انجام شده توسط اعضای هیات مدیره به ثبت رسیده ولی مسوولان همراهی زیادی ندارند ، سفالگران نیز در حال حاضر با توجه به مقرون نبودن درآمد سفال همراهی با شرکت تعاونی را وابسته به بهره‌مند شدن از آن می‌دانند.
سید علیرضا امامی یادآور شد : همه فعالان حوزه سفال باید با عضو شدن در شرکت تعاونی از آن حمایت داشته باشند ، مسوولان نیز خود را ملزم کنند هدایای خود را از بعضی از کارگاه‌های سرامیک و چینی که گاهی در فروش اجناس غیر بومی در بازار سفال میبد همکاری دارند، نخرند و از کارگاه‌ها و فروشگاه‌های منحصر به تولید سفال خریداری کنند.
مقرون به صرفه نبودن تسهیلات اعطایی به سفالگران
از دیگر مسائلی که سفالگران مطرح کردند، مشکلات اخذ تسهیلات این بخش است، تسهیلاتی به مبلغ پنج میلیون تومان با تامین ۲ ضامن و عزیمت به مرکز استان که اصلا مقرون به صرفه نیست.
همچنین برای دریافت تسهیلات دیگر هم باید ۱۰۰ میلیون تومان ، فاکتور ارائه دهند که به دنبال آن ۱۰ میلیون تومان از میزان این وام به عنوان ارزش افزوده کم میشود و لذا گرفتن آن را مقرون به صرفه نمی‌دانند.
آنها همچنین ایجاد بازارچه برای سفال میبد در مسیر کمربندی که محل عبور مسافران است را برای رونق و فروش سفال و همچنین آدرس دهی مناسب بازار سفال فعلی را ضروری خواندند.
به گفته آنها در چند سال گذشته هیچ اقدام حمایتی توسط مسوولان در این حوزه صورت نگرفته است.
لزوم راه اندازی اتحادیه یا انجمن صنفی سفالگری در میبد
معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی استان یزد در ارتباط با مشکلات مطرح شده از سوی سفالگران در گفت و گو با گزارشگر فرهنگ سار گفت: سفالگران میبد باید اتحادیه صنفی داشته و با هم صدایی، مشکل تامین خاک را با نامه‌نگاری و مطالبه‌گری درشهرستان پیگیری کنند.
محمدرضا دهقان مهرجردی افزود: علی‌رغم این موضوع مشکل تامین خاک از سوی میراث فرهنگی استان پیگیری شده ، همچنین برای جلوگیری از وجود اجناس غیر بومی در بازار سفال، کارشناسانی اعزام شدند.
از سفالگران حمایت و خاک مورد نیاز آنها را تامین می‌کنیم
فرماندار میبد هم گفت: سفال در میبد قدمتی دیرینه دارد و یکی از صنایع دستی معروف استان یزد محسوب میشود.
حسین فلاح با اشاره به اقداماتی که دراین حوزه از قبل و همچنین بعد از انقلاب با همکاری جهاد سازندگی به صورت زیرساختی و با فراهم کردن زمین انجام شده ، افزود: در حال حاضر سفالگران، مشکل وام و تامین خاک دارند.
وی تصریح کرد: دادن وام به سفالگران به میزان ۱۰۰ میلیون تومان از طریق صندوق کارآفرین پیگیری شده ، همچنین حمایت از آنها در بسته بندی مناسب محصولات نیز مورد توجه قرار گرفته است.
فرماندار میبد در ارتباط با مشکل تامین خاک گفت: تدابیری برای مجوز برداشت خاک اندیشیده شده که به زودی اجرایی میشود.
وی وجود سفال غیر بومی در بازار سفال را مرتبط به خود سفالگران دانست و از آنها خواست همراهی‌های لازم را در این ارتباط داشته باشند.
از هر منطقه‌ای نمی‌توان خاک برداشت کرد
رییس اداره راه و شهرسازی میبد نیز وظیفه این ارگان را حفاظت از زمین‌های دولتی عنوان کرد و گفت: امکان گود کردن زمین در همه جا وجود ندارد و با این حال پیگیری شده تا مشکل تامین خاک سفالگران درشهر و بیرون از محدوده شهر تامین شود.
ابراهیم بابایی درادامه یادآور شد : البته منطقه مورد نظر سفالگران برای تامین خاک در محدوده مسکن مهر است، باید توجه داشت برداشت خاک از یک منطقه خاص در آینده، مشکلاتی ایجاد می‌کند.
وی همچنین به پیگیری در نظر گرفتن قطعه زمین‌هایی برای ایجاد بازارچه سفال اشاره و تصریح کرد: اداره راه و شهرسازی آمادگی کامل برای همراهی با سفالگران با هدف رونق بخشی به سفال به عنوان یک صنعت پاک دارد و خود سفالگران نیز باید شخص یا اشخاصی را برای پیگیری امور خود تعیین کنند.
جمال جنتی رییس منابع طبیعی و آبخیزداری میبد هم گفت : مناطق خارج از کمربندی شهر مرتبط به این اداره است و با جانمایی و دادن تقاضا از سوی سفالگران اختصاص زمین به آنها مورد پیگیری قرار می‌گیرد.
اختصاص تسهیلات به حوزه سفال میبد
رییس صندوق کارآفرین میبد هم گفت: یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان تسهیلات ۶ درصدی برای ارائه به ۱۵ کارگاه شناسایی شده اختصاص داده شده که ۴ مورد تا انتهای سال ۹۹ و مابقی نیز در سال آینده پرداخت میشود.
احمد مقیمی میزان پرداخت تسهیلات را با توجه به نیاز آنها برای خرید ملزومات کار سفالگری از ۱۰۰ میلیون تومان تا ۴۰۰ میلیون تومان متفاوت اعلام کرد.
فعالیت پنج کارگاه ویژه سفالگری در میبد
به گفته علی اکبر جعفری نژاد، مسوول پیگیری امور صنایع دستی اداره میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی میبد، ۱۴ کارگاه مشترک سفال و سرامیک سازی و پنج کارگاه ویژه سفالگری در میبد فعال است و در این کارگاه‌ها ۹ نفر سفالگر فعالیت دارند که پنج نفر از آنها به کار تولید گلدان و کوزه مشغول هستند.
وی اظهار داشت: ۲۰ واحد فروش سفال و سرامیک و سه فروشگاه فاقد کارگاه نیز در سطح شهرستان فعالیت می کنند.
هدی و جمال آقایی ، سید هادی علمچی ، محمد پورغلامی و محمد حسین آقایی از سفالگرانی هستند که به طور دائم در این عرصه فعالیت دارند و محمدرضا پهلوان شمسی ، حبیب آقایی ، ابوالفضل پهلوان شمسی ، فرزندان محمد حسین آقایی معروف به حسین غلام و چندین نفر سفالگر دیگر نیز در این حوزه فعالیت می کنند.
بیشتر فعالان حوزه سفال با هم خویشاوند و اهل محله “میبد بالا” یکی از ۱۷ پارچه آبادی میبد می باشند.
مرکز شهرستان ۱۰۶ هزار نفری میبد در ۵۰ کیلومتری شمال غرب شهر یزد قرار دارد.
