پایان جشنواره تئاتر فجر همواره به عنوان سال تحویل تئاتر ایران یاد می شود. درحقیقت با پایان این رویداد سال جدید فعالیت تئاتری در کشورمان آغاز می‌شود تا نتیجه و سرانجام آن در آیینه‌ای چون جشنواره تئاتر فجر سال آینده به مخاطبان این هنر پویا، زنده و جریان‌ساز ارائه شود.
بعد از برگزاری مراسم اختتامیه سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر (دوشنبه، ۲۰ بهمن) و در نخستین روزهای آغاز سال جدید تئاتر ایران، مباحثی چون تحقق اجرایی و عملیاتی عدالت فرهنگی، مسائل مبتلابه بودجه تئاتر، تشخص و استقلال تئاتر استان‌ها، لزوم توجه به گستردگی و پراکندگی محیط‌های اجرای تئاتر در سطح کشور، جایگاه تولید اثر سفارشی، جایگاه خصوصی‌سازی از مهمترین مباحث کلان عرصه مدیریت و اجرایی تئاتر کشور بود که آن را با قادر آشنا مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی و حسین مسافرآستانه دبیر سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر در میان گذاشته‌ایم.
این گفتگو به واسطه حضور این دو چهره شناخته شده عرصه مدیریت و اجرایی تئاتر کشور طی روزهای برگزاری جشنواره تئاتر فجر در خبرگزاری جمهوری اسلامی (فرهنگ سار) صورت گرفت. قادر آشنا و حسین مسافرآستانه ضمن دیدار با محمدرضا نوروزپور مدیرعامل خبرگزاری جمهوری اسلامی (فرهنگ سار)، در گفت‌وگوی تفصیلی با خبرنگار فرهنگی فرهنگ سار درباره کلان‌ترین مسائل موجود در عرصه مدیریت و امور اجرایی تئاتر ایران نظرات و آرای خود را صادقانه و صریح بیان کردند. بخش دوم و پایانی این گفت وگو را می‌خوانید.
با استناد به توانمندی هنرمندان استان‌ها، «تئاتر فقط تهران نیست» را ثابت کردیم
فرهنگ سار: جناب آشنا دومین دوره سکان‌داری شما در عرصه مدیریت کشور در کنار سابقه حوزه مدیریت کل ارشاد چند استان، دو کلید واژه ثابت را برای کارنامه فعالیت شما بازتاب می‌دهد. نخست تأکیدی که بر حمایت از هنرمندان استانی داشتید و دیگر اجرای رویدادهای فرهنگی با محوریت مفهوم مرکزگریزی. هر دوی این محورها در صحبت‌های وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز می‌شنویم. بر جشنواره تئاتر فجر متمرکز می‌شوم. تنها با مرور یک دهه اخیر جشنواره تئاتر فجر در تمام بخش‌ها شاهد درخشش هنرمندان استانی در حوزه جشنواره‌ها، تولید و اجرای عمومی و درخشش در قامت ملی و بین‌المللی؛ با این دو محور و ظرفیتی هستیم که در تئاتر ایران وجود دارد نگاه شما در حوزه مدیریت تئاتر کشور با وجود آنکه مدت زمان کوتاهی تا پایان دولت زمان باقی مانده بر چه محورهایی استوار است و چه برنامه‌هایی را برای اجرا در دستور کار دارید؟
آشنا: واقعیت آنست که هم این دوره جشنواره و هم رویداد جشنواره تئاتر فجر در ادوار پیشین به‌خوبی نشان داد ظرفیت استان ها و توان‌مندی‌های استان‌ها کجاست؟ مطابق آمار بالغ بر ۵۴ درصد آثار حاضر در جشنواره سی‌ونهم متعلق به هنرمندان استان‌هاست. این کف توانمندی استان‌هاست. همین به خوبی نشان می دهد نه تنها تئاتر تنها تهران نیست که مدیران را وادار می‌کند برای استان‌ها بیش از پیش در برنامه‌های‌شان فکر کنند.
باورم همواره در طول دوران مدیریتم در عرصه فرهنگی به ویژه دو دوره حضور در مدیریت تئاتر کشو آن است که باید به استان‌ها توجه خاص داشته باشیم. برای آنکه این اتفاق از شعار خارج شود و شکل عملیاتی بگیرد در همین دوره نیز تا پایان دولت برنامه‌ای را برای خود پیش‌بینی کرده‌ایم در همان چارچوب در حال کارهای اجرایی و عملیاتی هستیم.
نخستین برنامه آن بود که ببینیم هنرمندان استانی اگر مطالبه‌ای دارند پرداخت شود که این اقدام تمام و کمال صورت گرفته است. نکته دوم آنکه در کل کشور ۸۲۲ گروه نمایشی ثبت‌شده در استان‌ها داریم که جمعیت قابل‌ملاحظه‌ای را شامل می شود. با احترام به نظر بسیاری مخالفان که می‌گویند تئاتر در ایران چنین و چنان است، با قطعیت می‌گویم تئاتر در ایران زنده است. تئاتر در ایران به وسعت جغرافیای کشورمان گسترده و به وسعت فرهنگ ایران عمیق است.
خودکم‌بینی و دگربزرگ‌بینی
فرهنگ سار: این نگاه کمی ایده‌آل‌گرایانه نیست؟ آیا جهان نسبت به هنر تئاتر در ایران چنین نگرشی دارند؟
آشنا: در جشنواره تئاتر فجر همین دوره اخیر یعنی دوره سی‌ونهم میزبان آثاری نه از مراکز استان که از شهرستان‌های دور و محروم را میزبانی می‌کرد. تماشای تمام آن آثار هر مخاطبی را به وجد می‌آورد. به‌عنوان مثال شهرستان میناب در استان هرمزگان؛ در شهری که مرکز استان نیست و از شهرستان‌های برخوردار نیز به شمار نمی‌رود هنرمندان تئاتر آن اثری را در جشنواره به صحنه بردند که در مواجهه با آن مخاطب نهایت لذت را می‌برد. یا نمایش دیگری که از مریوان آمده است.
از نقطه صفر مرزی با وجود آنکه این شهر نیز مانند تمام کشور درگیر ویروس کرونا بود اثری که ارائه کردند حتی اگر ۵ یا ۶ سانس بیشتر نیز به آن اختصاص داده می‌شد و به صحنه می‌رفت باز هم مخاطب خود را داشت و ممکن بود باز هم افرادی از دیدن این نمایش باز بمانند.
بی‌پرده می‌گویم سالیان است که مرضی سخت ویرانگر وارد نگرش فرهنگی ما شده است. مرض خود کم‌بینی و دگربزرگ‌بینی آفتی است که ظاهراً جزء فرهنگ ما شده است. ولی با اطمینان و دور از نگرش شعارگونه می‌گویم این‌گونه نیست. به واسطه همین اندک توفیقاتی که داشتم و دنیا را دیدم؛ با صدای بلند می‌گویم هنر تئاتر در ایران به‌عنوان یکی از رشته‌های هنری پرجمعیت در جهان شناخته می‌شود.
نکته بعد بحث حمایت مالی از هنرمندان تئاتر در استان‌هاست. در این راستا و در قالب آن تفاهم‌نامه، تا این لحظه که با شما صحبت می‌کنم دو سوم آنچه تعهد مالی داشتیم به هنرمندان استانی پرداخت کردیم. در همین جشنواره تئاتر فجر تمام گروه‌ها زمانی که اجرای‌شان به پایان رسید، مطالبات‌شان تسویه شده و دیگر شاهد تجربه بدهی به هنرمندان مانند ادوار پیشین جشنواره تئاتر فجر نیستیم.
بنابراین هنر تئاتر بعد از انقلاب در ایران بسیار گسترده شده است. امروز ما در ۳۰ مرکز دانشگاهی رشته تئاتر و دانشجوی تئاتر داریم. اگر این هنر زنده نباشد چنین جریانی در حوزه تولید دانش و فعالیت هنرمندان ادامه پیدا نمی‌کند! مسئله بسیار ساده است؛ عرضه و تقاضا! این دو مولفه با یکدیگر هم‌پوشانی دارند.
تمامی انجمن‌های نمایش استانی شخصیت حقوقی مستقل پیدا کردند
فرهنگ سار: بعد از اتفاق درخشانی که در دور نخست مدیریت شما در اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نسبت به تاسیس حداقل یک محموعه تئاتری به عنوان تئاترشهر در مراکز تمام استان‌ها و برخی دیگر شهرستان‌ها به وقوع پیوست، با تغییر صندلی مدیریت شما، متاسفانه تئاترشهر استان‌ها که قرار بود متولی آن در راستای تحقق اصل ۴۴ قانون اساسی خود هنرمندان باشند به دست بخش خصوصی افتاد که حاشیه‌های متعدد و گاه تلخی داشت. برای رقع این آسیب که یکی از اصلی‌ترین مطالبات هنرمندان تئاتر استان‌هاست در زمان باقی مانده از مدیریت‌تان تدبیری اندیشه‌اید؟
آشنا: در راستای این آسیب و برای رفع آن در اداره کل هنرهای نمایشی و معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با استان‌ها تفاهم‌نامه‌های متعددی امضا کردیم. اداره کل بر استقلال حرکت و برنامه‌های انجمن نمایشی استان‌ها اصرار داشت زیرا تحقق این مهم جزء برنامه‌های بنیادین ما به شمار می‌رفت.
نکته سوم زیاد گفته و شنیده می‌شود که هنرمندان تئاتر استانی با بی‌مکانی و نداشتن سالن روبرو هستند. درحالی‌که در کشور حداقل در تمام مراکز استان‌ها یک سالن تخصصی برای تئاتر داریم. همان‌گونه که اشاره کردید دوره قبلی که من توفیق مدیریت تئاتر کشور را در دست داشتم به سمت مراکز استان ها حرکت کردیم و در تمامی مراکز استان‌ها شاهد افتتاح تئاترشهر بودیم که کلید آن در اختیار بچه‌های هنرمند همان استان قرار گرفت.
بعد از پایان دوران ماموریت من در اداره کل هنرهای نمایشی، متاسفانه رویه غلطی حاکم شد و آنکه تئاترشهر استان‌ها به بخش خصوصی واگذار شد. با حضور مجدد من در مدیریت تئاتر کشور زمانی که دکتر سیدمجتبی حسینی معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی متوجه این رخداد شدند مسئله را در جلسات متعدد مطرح کردند.
براساس همان اصل ۴۴ قانون اساسی و بحث واگذاری مراکز فرهنگی به شرح شخصیت‌های حقوقی و فرهنگی؛ مقرر شد صالح‌ترین انجمنی که می‌تواند اداره امور تئاتر استان‌ها را در دست داشته باشد انجمن هنرهای نمایشی استان‌هاست. خوشبختانه مصوب و ابلاغ شد و از ما دستورالعمل آن را خواستند که نوشتیم و تقدیم دکتر صالحی کردیم تا در قالب مصوبه اجرایی به استان‌ها ابلاغ شود.
می‌دانیم انجمن هنرهای نمایشی در استان‌ها تابع انجمن هنرهای نمایشی کشور در تهران است ولی آسیب اصلی آنجا بود که انجمن‌های استانی شخصیت حقوقی مستقل، متقن و مصوب ندارند. برای رفع این مشکل اساس‌نامه‌ای تنظیم و نگارش کردیم و آنرا برای استان‌ها نوشتیم تا هر کدام از استان‌ها در مرکز خود همان استان این اساس‌نامه را ثبت کنند و شخصیت مستقل حقوقی پیدا کنند، تا در سایه تحقق این مهم دیگر هیچ مقامی نتواند آن را تعطیل کند. یعنی اگر مدیرکل ارشاد در آن استان‌ها عوض شود و حتی دولت‌ها تغییر پیدا کنند و بگویند می‌خواهیم انجمن را تعطیل کنیم چنین امری چون به‌عنوان مصوبه اجرایی به ثبت رسیده دیگر با تغییر دولت‌ها و مدیران تعطیلی و لغو آن امکان‌پذیر نخواهد بود.
نکته بعدی آنکه هنرمندان استانی می‌خواهند از دولت و شخصیت‌ها و نهادهای مستقل دولتی مثل شهرداری‌ها و دیگر نهادها و سازمان‌ها بتوانند وصول داشته باشند و پولی دریافت کنند. تا پیش از این نمی‌توانستند ولی با این اساس‌نامه و شناخته شدن به عنوان شخصیت حقوقی مستقل می توانند با نهادهای دیگر وارد قرارداد شوند. ادارات کل ارشاد به‌راحتی می‌توانند به آنها کمک کنند زیرا دیگر آنها گرفتار مشکلات ذی‌حسابی و دیوان محاسبات و چه و چه نخواهند شد. دیگر به آنها گفته نمی‌شود کار شما در بحث ورود به مراودات مالی خلاف قانون است زیرا از این به بعد با اساس‌نامه مصوبه دولتی و به ثبت رسیده در استان‌ها کار آنها کاملا قانونی است.
بنابراین اساس‌نامه تصویب و ابلاغ شد و در حال ثبت است و خوشحالم که برای اولین بار این را اعلام کنم که در این لحظه که با شما صحبت می‌کنم چند استان نیز این اساس‌نامه را به ثبت رسانده‌اند. نخستین استانی که آن را به ثبت رسانده استان کهگیلویه و بویراحمد است.
فرهنگ سار: یعنی استان خود شما جناب آشنا؟
آشنا: (می‌خندد) بله. تمام استان‌ها ظرف ۱۴ روز از اعلام درخواست بلافاصله اساس‌نامه‌شان ثبت می‌شود و مجتمع‌ها و تئاترشهر استان‌ها بار دیگر در اختیار بچه‌های هنرمند استانی قرار می‌گیرد. بنابراین همین مسائل سبب می‌شود تئاتر استان‌ها در آینده نزدیک فراتر رونق بگیرند.
تلویزیون تئاتر ایران دستاوردی بزرگ در عرصه تحقق عدالت فرهنگی است
فرهنگ سار: برگردیم به سیاست‌های کلان عرصه تئاتر؛ یکی دیگر از تأکیدات وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که آن را در فرمایشات رییس جمهوری نیز شاهد هستیم تحقق عینی، عملیاتی و خارج از نگاه شعارگونه مفهوم «عدالت فرهنگی» است. تلویزیون تئاتر ایران آنگونه که اشاره کردید شاید جزء نیاز و بدنه خاص بدنه تئاتر بود و حال شیوع ویروس کرونا تحقق این رویداد را تسریع کرد و باز هم شاید به نام قادر آشنا نوشته شود اما کارکرد آن برای تمامی مدیران بعد از شما و دولت‌های بعدی و درنهایت تئاتر ایران خواهد بود. آیا راه‌اندازی تلویزیون تئاتر ایران در مسیر تحقق مفهوم عدالت فرهنگی بوده؟ آیا خواسته و مطالبه مردم و درنهایت تحقق شعار «تئاتر برای همه» در تاسیس و راه‌اندازی این تلویزیون دخیل بوده یا صرفا کاری است که رد نهایت در کارنامه مدیریتی شما نوشته خواهد شد؟
آشنا: همین است. صادقانه می‌گویم در شرایط حاضر و با افتتاح تلویزیون تئاتر ایران که دستاورد عظیمی است، اساساً با هدف غایی توسعه، تعالی و گسترش تئاتر استان‌ها راه‌اندازی شده است. زیرا در تهران ظرفیت‌ها به مراتب وجود دارند و هنرمندان می‌توانند درکنار این تلویزیون که متعلق به اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است از سایر پلتفرم‌ها در بخش خصوصی برای ارائه آثارشان بهره ببرند. رویکرد و هدف تلویزیون تئاتر ایران حمایت از تئاتر استان‌هاست که بتوانند بیشترین بهره و استفاده از آن را در مسیر تحقق عدالت فرهنگی ببرند. همه هنرمندان کشور در حد توان باید از امکانات و ابزار نظام و اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برخوردار شوند.
افزایش بودجه تئاتر علاوه بر ۱۲۰ میلیارد تومان دولت از طرف مجلس
فرهنگ سار: مساله‌ای که بحث در آن تمامی ندارد و کفه انتقادات نسبت به بودجه پایین تئاتر در قیاس با خانواده هنرمندان این عرصه نسبت به مولفه‌های مثبت آن بسیار سنگین‌تر است. بودجه‌ای که همواره حتی بعداز تصویب در مجلس نیز هیچگاه به اداره کل هنرهای نمایشی کامل تعلق نگرفته و نمی‌گیرد. امسال با وجود افزایش بودجه تئاتر، شرایط چگونه است؟
آشنا: بودجه ها در استان‌ها، ملی نیست و به شکل استان به استان براساس جمعیت، سرانه و مواردی از این‌دست تقسیم‌بندی و اختصاص داده می‌شود. در سوی دیگر نیز اداره کل هنرهای نمایشی، بودجه‌ای برای فعالیت در حوزه رویدادهای ملی در اختیار دارد. اما از آنجا که باور داریم شهر تهران شهر برخورداری است؛ گرچه در حوزه زیرساختی آنطورها هم که گفته می‌شود واقعاً برخوردار نیست. تقریبا تمام سالن‌ها و محیط‌های اجرایی متأسفانه در شعاع ۳ کیلومتری مرکز شهر متمرکز شده‌اند. مرکز شهری که در طرح ترافیک است و این کار را برای هنرمندان بسیار سخت می کند. اما با تمام این مسائل و اطلاعات بر این باور بودیم که باید برای فعالیت‌های تئاتری خود در استان‌ها تلاش‌مان را افزایش دهیم. تئاترشهرها، گروه‌ها و بودجه‌ها را سامان و افزایش دهیم.
امسال در بودجه تئاتر افزایش خوبی صورت گرفت، مصوبه آنچه لایحه دولت بود، سقف ۱۲۰ میلیارد تومان ارائه شد. اطلاع دارم در کمیسیون تلفیق عیناً تصویب و راهی مجلس شده است. البته تعدادی از دوستان در کمیسیون فرهنگی مجلس این قول را دادند که حتی این عدد را افزایش دهند. در دیدار ما و از دیگر سو اعضای خانه تئاتر با تعدادی از اعضای کمیسیون فرهنگی داشتیم این وعده داده شد که بر این عدد، مبلغی را نیز اضافه کنند.
نکته بعدی آنست که در کل کشور و به خصوص شهر تهران باید شرایط کمک بخش خصوصی به دولت‌ها را بیش از پیش فراهم کنیم. به عنوان مثال در حوزه پراکندگی جغرافیایی سالن‌ها باید به گونه‌ای باشد که هنرمندان بتوانند در هر جای تهران شرایطی برای اجرا داشته باشند. یکی از مهمترین دستگاه‌ها و نهادهای عمومی برای تحقق این مهم شهرداری‌ها هستند که منصفانه باید گفت زحمت‌های فراوانی نیز کشیده‌اند.
اما انتظارمان این است که در فرهنگسراهایی که در تمام محلات شهر تهران وجود دارند بر بحث تئاتر تمرکز بیشتری داشته باشند، ما نیز از کمک دریغ نخواهیم کرد. نهادهای شهرداری می‌توانند باتوجه امکانات سخت‌افزای‌شان کمک کنند تا تئاتر از این منطقه چهارراه ولیعصر و از این شعاع ۳ کیلومتری، گسترش و پراکندگی بیشتری پیدا کند و مردم سراسر شهر بتوانند از آثار هنرمندان این عرصه بهره ببرند. گونه‌هایی از تئاتر کشور که از آنها به‌عنوان «تئاتر آزاد» یاد می‌کنیم پهنه جغرافیای تهران را دربر گرفته‌اند. مردم نیز از آن آثار خوب استقبال می‌کنند.
گستردگی محیط‌های اجرای تئاتر، مانع مهاجرت هنرمندان به تهران می‌شود
فرهنگ سار: کمی هم به حوزه تئاتر استان‌ها بپردازیم. عرصه‌ای که با وجود موفقیت و درخشش هنرمندان هنوز آنگونه که بایسته و شایسته است چه از نطر بودجه و چه از حیث سخت‌افزاری و محیط‌های دائم و ثابت برای اجرای عموم هنوز راه دارزی برای رسیده به شرایط مطلوب و نه ایده‌آل دارد؟
آشنا: توسعه پراکندگی مکان‌های اجرا در تهران و تمامی استان‌ها و شهرستان‌های کشور از دیگر برنامه‌هایی است که در دستور کار اداره‌کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار دارد و با جدیت آن را دنبال می‌کنیم.
مساله بعدی، نکته‌ای است که آقای آستانه بارها در گفت‌وگوهاشان به آن اشاره کردند و معتقدم نکته درستی است. براین مهم تاکید دارد که اگر بتوانیم ظرفیت‌ها، قابلیت‌ها و جذابیت‌ها را در استان‌ها و شهرستان‌ها ارتقا دهیم دیگر دلیلی برای مهاجرت هنرمندان به شهر تهران وجود نخواهد داشت. هنرمندی که بخواهد در تهران در یکی از سالن‌های دولتی اجرا رود باید ۲ سال منتظر سالن نمایشی باشد، تا بتواند فرصت اجرا پیدا کند. درحالی که همان هنرمند در استان و شهرستان خود، می تواند هر سال نمایشی را به صحنه ببرد. در این حوزه برخی استان‌های موفق را می‌توان به‌عنوان نمونه از آنها یاد کرد.
به‌عنوان مثال استان خراسان رضوی تجربه موفق در عرصه تولید و اجرای آثار تئاتری توسط هنرمندان استانی است. خوشبختانه تئاترشهر نیز در این استان در دست هنرمندان همان استان است. در این استان به ویژه در شهر مشهد مقدس به شکل مستمر شاهد تولید و اجرای آثار نمایشی هستیم که برخی از این اجراها آثاری بسیار موفق در حوزه مسائل اقتصادی نیز بودند. یا در برخی از استان‌های کشور که فکر می‌کنیم استان‌های کم برخورداری هستند خوشبختانه تئاتر ساری و جاری است و هنرمندان آن با دل و جان دست به خلق نمایش می‌زنند و به لحاظ مالی نیز منتفع می‌شوند.
برای آنکه راه دور نرویم و شاهد عینی برای این مدعا داشته باشیم می‌توانیم به جدول اجراهای جشنواره سی‌ونهم تئاتر فجر اشاره کنیم. رویدادی که بیستم بهمن با برگزاری مراسم اختتامیه کار خود را پایان داد. در این جدول اجرایی بیش از نیمی از آثار حاضر از استان‌ها و توسط هنرمندان آن به این رویداد راه پیدا کرده بودند.
بالغ بر ۸۰ درصد کارگردانان هنرمند تحصیلات دانشگاهی از کارشناسی تا دکترا داشتند. این نشان می‌دهد امروز در حیطه تئاتر تجربه با تخصص و دانش روز توأم شده است. مطمئن باشید که تئاتر ایران با این داشته‌هاها، آینده بسیار درخشانی دارد. البته که تردیدی وجود ندارد در مسیر توسعه و تعالی آن نیز باید همه کمک حال تئاتر باشند.
تئاتر نیازمند توجه خاص و عمیق است
فرهنگ سار: پس بدون اما و اگر می توان گفت در بحث مدیریت خرد و کلان تئاتر برخی آسیب‌ها و ضعف‌های اثرگذار وجود دارد؟
آشنا: نارسایی‌ها و کمبودها در همه بخش‌ها وجود دارد. اجازه بدهید برای شیرین بحث هم که شده نکته‌ای را این‌جا اشاره کنم. یکی از دوستان تعریف می‌کرد که من لاشه کپی چکی را مربوط به سال‌های پیش از انقلاب اسلامی دیدم که مربوط به یکی از بزرگان و ستاره‌های هنر تئاتر و سینمای کشور در آن زمان بود. این چک به بهانه اجرای تیر ماه آن هنرمند برای شهریور سال آینده به او ارائه شده بود. یعنی بیش از یک سال انتظار برای دریافت حق‌الزحمه تئاتری که تولید و اجرا کرده بود. (می خندد) این خود نشان می‌دهد که همواره مشکلات مالی و پرداخت‌ها در حوزه تئاتر با تاخیر صورت می‌گرفته است.
مساله بعد آن است که کشور ما در رقابت و مبارزه ظالمانه و نابرابری به نام تحریم قرار دارد که به واسطه آنها کشور در شرایط سختی به سر می‌برد. این هنر هنرمندان ماست که نه تنها تسلیم شرایط سخت نشدند که آثاری را خلق می‌کنند لبریز از حس زندگی، شادی ونشاط. به عنوان یک ایرانی هم به چنین هنرمندانی می‌بالم. ملتمسانه هم از دولت و دولت‌مردان درخواست دارم به فرهنگ و هنر به‌صورت عام و به تئاتر به‌صورت خاص توجه کنند. این اندک توجه کارساز نیست.
با همه گرفتاری‌ها به نظر می‌آید هنر تئاتر می‌تواند امید و نشاط در جامعه به وجود آورد. می‌بینم و تاکید می‌کنم تئاتر الان به عنوان مسئله اجتماعی در جامعه مطرح و شناخته شده است. از این شرایط باید به بهترین نحو بهره برد و استفاده کرد. دغدغه مسائل اجتماعی، مباحث بنیادین نظام و کشور در آثار امروز هنرمندان تئاتر موج می‌زند. در عرصه تولیدات آثار چه در عرصه اجرای عمومی وچه در حوزه ارائه در رویدادی مانند جشنواره تئاتر با قطعیت می‌گویم حتی یک اثر به هنرمندان سفارش داده نشده است.
اغلب آثار حاضر در جشنواره به عنوان نماینده جریان تولید آثار در کشور را دیدم. قالب کارها به سمت موضوعات اجتماعی و مباحث روز جامعه حرکت کردند. این همان بازتاب دغدغه هنرمندان است. از معیشت و بیکاری تا ارتشاء و اختلاس؛ حتی تولید آثار درباره شهدای ترور! چه کسی به هنرمندان پیشنهاد تولید کار داده؟ ما؟ خیز! به هیچ وجه. اما شاهدیم هنرمندان، خالصانه، صادقانه و با نگاه دغدغه‌محور به این سمت حرکت کردند.
یا طی شب‌های برگزاری جشنواره تئاتر فجر هنرمندان در هر شب آثار خود را به شهدای سلامت کشورمان تقدیم کردند. همه اینها نشان می‌دهد آنها قدردان جامعه پزشکان و پرستارانی هستند که طی این ایام شیوع ویروس کرونا صادقانه، خالصانه و عاشقانه حتی حاضرند از جان خود نیز بگذرند.
در هیچ بخشی سفارشی برای تولید در کار نبوده است
فرهنگ سار: چون به این نکته اشاره شد که امسال شاهد تبلور حرکت هنرمندان تئاتر به سمت موضوعات اجتماعی هستیم، آیا همین حرکت یکپارچه به پای سفارش تولید چنین آثاری به هنرمندان نوشته نمی‌شود؟ مثلا امسال در جشنواره شاهد حضور حتی یک اثر از نمایشنامه‌های خارجی و ترجمه شده نبودیم. اتفاقی که در طول ۳۸ سال جشنواره تئاتر فجر سابقه نداشت. همین مساله چنین شائبه‌ای را به وجود می‌آورد که گویا طبق قانون نانوشته‌ای بنا بوده متن خارجی در کار نباشد و نگاهی سفارشی به تولید آثار توسط نویسندگان داخلی داشته باشیم. یا آثاری که در حوزه شهدای مدافع حرم وشهدای ترور در جشنواره امسال حضور داشتند. آیا چنین سفارشی بوده است یا خیر؟
مسافرآستانه: قطعا خیر! صریح و سریع (می‌خندد). این مساله استفاده نکردن از متون نوشته شده توسط نویسندگان خارجی حتی بین آثاری که اشاره کردم در جشنواره حضور ندارند نیز به همین منوال بود و شاهد حضور آثار خارجی نبودیم. اگر هم بوده از امتیازات لازم در همان گام‌های نخستین نیز برای انتخاب برخوردار نبودند چه برسد به حضور در بخش نهایی و اجرا. احساس می‌کنم این شرایط کرونا علی‌رغم همه مصیبت‌هایش امتیازات ویژه نیز برای ما و به خصوص هنرمان داشت. یکی از مهمترین امتیازات آنست که ما را به خود بازگردانده است. انگار بازشناسی نوینی در جامعه ایجاد کرده است. نگاه ایده‌آلیستی ما را حذف و نگاه واقع‌بینانه ما را تقویت کرده است.
این واقع‌نگری را در رویکرد آثار ایرانی و هنرمندان کشورمان به وضوح شاهد هستیم با قدرت، صراحت و صداقت می‌گویم چه در عرصه تولید آثار بخش سرباز انقلاب و شهدای ترور و چه درباره لزوم استفاده از متن‌های ایرانی و پرهیز از متون خارجی هیچ سفارش که حتی اشاره‌ای هم نبوده است. اولویتی بین متون ایرانی و خارجی از ابتدا قائل نبودیم و نیستیم. معیار انتخاب ما در همه بخش‌ها، کیفیت برتر آثار بود و لاغیر!
معتقدیم بودجه جشنواره تئاتر باید از فیلم بیشتر باشد
فرهنگ سار: بودجه جشنواره آنگونه که در نشست خبری اشاره کردید ۵ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان بوده است. دبیر جشنواره سی‌ونهم فیلم فجر هم اخیرا گفتند این رویداد با بودجه ۵ میلیارد تومانی برگزار می‌شود. آیا می‌توان برگزاری جشنواره فیلم فجر با آن گستردگی را با بودجه‌ای کمتر از بودجه تئاتر فجر پذیرفت؟ اصلا از دید شما این نکته پذیرفتنی است؟
مسافرآستانه: فکر می‌کنم اگر حاشیه‌ها را در نظر نگیریم با توجه به این اصل که حواشی سینما هزینه‌های بسیاری دارد، جشنواره تئاتر باید بودجه بیشتری از سینما داشته باشد. برای آنکه در جشنواره سینما تنها با تعدادی فیلم سروکار دارید. من قصد مقایسه ندارم. اما در تئاتر با تعداد زیادی هنرمند زنده و پویا. سامان‌دهی، هزینه آماده شدن گروه‌ها، آمد و شد، حضور، اجرا در سالن‌ها و هماهنگی هنرمندان جمع کثیری را به خود مشغول و بودجه بالایی را طلب می‌کند.
علاوه بر آن امسال به دلیل شرایط خاص کرونا مقرر کردیم تمام کارها به‌صورت حرفه‌ای و در حد استاندارد ضبط و در فضای مجازی پخش شود که این هزینه بالایی می خواست که اصلا در آن ۵ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان به‌عنوان بودجه جشنواره دیده نشده بود. خدا را شاکریم انجمن هنرهای نمایشی با دغدغه کامل پای کار آمد و در این دوره بیشتر از هر دوره دیگری در تصمیم‌گیری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و همکاری‌ها نقش‌آفرینی می‌کند.
تا پیش از این هنرمندان انجمن هنرهای نمایشی را صرفاً به‌عنوان یک صندوق می‌دیدند ولی الان در تصمیم‌گیری‌ها، تدبیر، برنامه‌ها و در همه جا حضور دارد و همکاری می‌کند. اما با وجود تمام سختی‌ها هیچ‌وقت از کمی بودجه حرف نزدیم و الان نیز قصدش را نداریم. برای آنکه آنقدر همدلی میان هنرمندان و دستگاه‌های پشتیبانی وجود داشت که اصلاً حس آزاردهنده‌ای را در حوزه کمی بودجه نداشتیم.
ولی واقعیت آن است که کمبود داریم و امیدواریم در دوره‌های بعدی و با برنامه‌ریزی دقیق‌تر و توجه بیشتر شاهد افزایش بودجه جشنواره باشیم. چون هر چه در برگزاری جشنواره تئاتر داریم همه متن است و حاشیه نیست.
سال آینده فرد بهتری دبیر جشنواره خواهد بود
فرهنگ سار: آقای مسافرآستانه اگر دبیری جشنواره چهلم تئاتر فجر به شما پیشنهاد شود می‌پذیرید یا نه؟
مسافرآستانه: ان‌شاءالله شرایط بهتری وجود خواهد داشت و کسان دیگری این مسئولیت را خواهند پذیرفت.
سامانه صدور مجوز؛ اساس‌نامه تماشاخانه‌های خصوصی و مستند تئاترایران اقدامات منتج به فرجام تا پایان کار دولت
فرهنگ سار: جناب آشنا همان‌طور که اشاره کردید چند ماهی تا پایان دولت تدبیر و امید باقی نمانده است. اگر امکان دارد مهمترین چشم‌اندازهای عملیاتی و اجرایی‌تان را که تا بازه زمانی پایان دولت امکان نهایی و اجرایی شدن در اداره کل هنرهای نمایشی دارند را معرفی می‌کنید؟
آشنا: زمانی که به‌عنوان مدیرکل اداره هنرهای نمایشی دومین دوره حضورم در مدیریت تئاتر کشور را پذیرفتم، ۱۱ برنامه اجرایی و عملیاتی را طی بازه زمانی فعالیتم در این حوزه تصویر و ترسیم کردم. در برخی از آنها توفیقاتی نیز حاصل شده و تعداد دیگر را برنامه‌های اجرایی و عملیاتی شدن‌شان را در دستور کار داریم.
یکی راه‌اندازی شبکه مجازی و تلویزیون تئاتر ایران بود که به برکت جشنواره تئاتر فجر شاهد تحقق و اجرایی شدن آن بودیم. دیگری بحث طرح اساس‌نامه انجمن هنرهای نمایشی استان‌ها و بخشیدن شخصیت حقوقی به آن انجمن‌ها بود که آن نیز خوشبختانه محقق و اجرایی شد. دیگری سامانه صدور مجوز بود که افتتاح شده و امروز دیگر هنرمندان برای دریافت مجوزها نیازمند حضور فیزیکی در ادارات نمایشی و انجمن ها نیستند و از طریق سامانه می‌تواند مجوزهای خود را دریافت کنند.
کارهای بسیار دقیق و پیچیده‌ای صورت گرفت که بیش از ۴ ماه زمان شبانه‌روزی همکاران ما برای راه‌اندازی این سامانه صرف شد. این سامانه قبل از مدیریت من برنامه‌ریزی شده بود ولی تلاش کردیم تا افتتاح شود. حتی کارهای آموزشی آن به استان‌ها انجام شده و امروز می‌توانیم از طریق همین سامانه رصد کنیم که در روز، هفته، ماه و سال چند متن برای درخواست مجوز آمده و چند کارگردان توانستند مجوزهای خود را دریافت کنند؟ چند اجرا در نهایت تصویب اجرای عمومی خود را گرفته‌اند؟ تا پیش از این تمامی آنها نیازمند حضور فیزیکی و فرایند زمان‌بر بود و خوشبختانه با راه‌اندازی این سامانه، تمامی این بخش‌ها حذف شده و سرعت در این عرصه افزایش پیدا کرده است.
اساس‌نامه تماشاخانه‌های خصوصی را در حال نهایی کردن هستیم. مستند تئاتر ایران را در دست در دست داریم که بخش اول آن را بعد از جشنواره تئاتر فجر افتتاح خواهیم کرد. در گام نخست این طرح مستند تمام آثاری که در تئاترهای وابسته به اداره کل در تئاترشهر، سنگلج و تالار هنر از بعد از انقلاب تا امروز اجرا رفته‌اند را بارگذاری کردیم و ان‌شاءالله آن را افتتاح می‌کنیم.
دراین حوزه کار بسیار ارزشمندی انجام گرفته و امروز هنرمندان ما می‌توانند با یک اشاره در تارنمای این بخش تمام سابقه آثار اجرا شده را تمام و کمال استخراج کنند. اسنادی که دولتی و ثبت‌شده هستند و برای ارائه به هر نهادی از رسمیت کامل برخوردار اند. حتی در حوزه کارهای پژوهشی و دانشگاهی این اسناد می‌تواند مورد استناد قرار گیرند زیرا برای تدوین و تأیید صحت و سقم آنها تمام مراحل حقوقی و تحقیقاتی مدون، کامل و با نظارت دقیق صورت گرفته و انجام پذیرفته است.
چند برنامه عملیاتی دیگر هست که هرکدام را به محض گام برداشتن در مسیر افتتاح از طریق رسانه‌ها به‌ویژه فرهنگ سار اطلاع رسانی می‌کنیم.
فرهنگ سار: در پایان پنج کلمه را می‌گویم و نخستین کلمه یا جمله‌ای که به ذهن‌تانمی‌رسد را بگویید.
ایران
مسافرآستانه: وطن عزیزم
آَشنا: جانم
تئاتر
مسافرآستانه: عشقم
آَشنا: هنر خردورز
حسن روحانی
مسافرآستانه: رییس جمهور
آَشنا: رییس جمهور
فرهنگ سار
مسافرآستانه: خبرگزاری بسیار تاثیرگذار
آَشنا: خبرگزاری رسمی دولت و مایه افتخار
نام قرن حاضر
مسافرآستانه: قرن بسیار پر تپش، با افت‌وخیز بالا مانند زندگی
آَشنا: قرن پرآشوب؛ امید که قرن آینده قرن صلح و امنیت جهانی باشد
